Η ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΚΟΤΗΤΑ ΤΟΥ TANGO Αρχέτυπα- τελετουργία και μετουσίωση

Νίκος Μαρκέτος: Ψυχοθεραπευτής, tango d.j

e mail: nmarketos@gmail.com

Con permiso, soy el tango... Yo soy el tango que llega por las calles del recuerdo. ¿Dónde nací? Ni me acuerdo, en una esquina cualquiera. Una luna arrabalera Y          un bandoneón son testigos. Yo soy el tango argentino. Donde guste y cuando quiera

Με συγχωρείτε, είμαι  το tango...  φθάνοντας  από τους δρόμους των αναμνήσεων .  Που γεννήθηκα; Δεν θυμάμαι,  σε κάθε γωνιά.  Ένα φεγγάρι της γειτονιάς ένα bandoneón ήταν μάρτυρες . Είμαι το Αργεντίνικο tango .  όπου και όταν θέλετε

Το tango δεν είναι μόνο η μουσική, δεν είναι μόνο η ποίηση, δεν είναι μόνο ο χορός.

Ο Ferrer λέει: «το tango είναι ένας τρόπος ζωής, να αισθάνονται και να συλλαμβάνουν παθιασμένα την ύπαρξη και τον κόσμο.  Αυτό είναι ένα πάθος που είναι μεταδοτικό και μια χειρονομία που προσκαλεί στο συμπόσιο της ζωής».  Μόνο μέσα από μια τέτοια ολιστική προσέγγιση μπορούμε να διατηρούμε την επαφή με το πνεύμα του tango.

    Όντας μια πηγαία λαϊκή έκφραση αποκτά οικουμενικότητα και διαχρονικότητα γιατί  από την γέννηση του μιλούσε εκ μέρους του συλλογικού ασυνείδητου, ανακινούσε βασικά αρχέτυπα της ανθρώπινης ψυχικής δομής.  Το  tango είναι ένα νόθο παιδί που  γεννήθηκε στις φτωχογειτονιές του Buenos Aires από την μίξη της τροπικής Χαμπανέρα και αφρικάνικων χορών, και από την μίξη των ντόπιων κρεολών με τους μετανάστες.

 

Αρχέτυπα

To tango αποκαλύπτεται σαν μια μεταφορά για τη ζωή. Στο tango όπως και στην ζωή συναντάμε τα διαχρονικά μοτίβα για το φύλο, για τον έρωτα, την  απώλεια, τον πόνο, το θάρρος, την αγάπη και την ελπίδα, τον αγώνα για αρετή. 

Τα αρχέτυπα της anima (θηλυκή ψυχή) και του animus (αρσενική ψυχή) τα οποία περιέχουν τον ψυχισμό των ανδρών και γυναικών αντίστοιχα στο συλλογικό ασυνείδητο, αναδεικνύονται  στο παιχνίδι του αγκαλιασμένου ζευγαριού που χορεύει. Το κλειδί για την ισορροπία, τόσο στο χορό όσο και στη ζωή, είναι τα αρσενικά και θηλυκά αρχέτυπα να λειτουργήσουν συμβιωτικά. Η anima και ο animus συνυπάρχουν σε κάθε έναν από εμάς.

Αλλά το ζευγάρι που χορεύει σε μια κλειστή αγκαλιά μας φανερώνει και ένα άλλο αρχέτυπο. Η αναζήτηση μέσα από τον χορό, της εμπειρίας της συγχώνευσης που επέρχεται από την κλειστή αγκαλιά, την επαφή των σωμάτων και το συντονισμό των αισθήσεων  και της κίνησης, σαν να ήταν ''μια καρδιά με τέσσερα πόδια» μας παραπέμπει στον μύθο του ανδρόγυνου, που αναφέρει ο Αριστοφάνης στο Συμπόσιο του Πλάτωνα.

Ο χορός του tango, με την τόσο στενή επαφή των σωμάτων, είναι  μια τελετουργία που αναβιώνει τον αρχαϊκό μύθο   της ολοκλήρωσης των ξεχωριστών ατόμων στην αρχική συνθήκη του πλήρους ανθρώπου. Φαίνεται ότι είναι κάτι πέραν από μια ερωτική τελετουργία, όπως φαίνεται επιφανειακά. Για άλλους η αληθινή χαρά του σεξ έχει να κάνει με την προσωρινή συγχώνευση. Η απόκρυφη σημασία που συχνά δίνεται στη σεξουαλική πράξη είναι ότι ο οργασμός επανασυνδέει μυστηριακά, προς στιγμήν, χωρισμένες ψυχές και φέρνει τους συμμετέχοντες μυστικά πιο κοντά στο απόλυτο.

 

Η μουσική

Η μουσική του tango ανήκει στο είδος της μουσικής, που η αφήγηση της διαπερνά το σύνολο της ζωής, και κατ΄αυτήν τη έννοια μας γυρίζει στον μυθικό χρόνο του Ορφέα. 

H μουσική έχει την ικανότητα να μας ενώνει με τους άλλους σε ύμνους και λιτανείες (Απολλώνιο στοιχείο) ή να μας συνδέει με τις τελετουργίες της φύσης στο χορό και τον ρυθμό (Διονυσιακό στοιχείο) ή να μας θυμίζει την θνητότητα και την λαχτάρα μας (Ορφικό στοιχείο).

Το bandoneon είναι ο πνεύμονας του tango, είναι η φυσούνα του σιδερά όπου τήκονται τα πάθη και τεχνουργούνται σχήματα που διαφεύγουν του θανάτου (Ferrero, 2006).  Η βαθειά σημασία κάθε ήχου του bandoneon, οι ανεξήγητες και μυστηριώδεις αποχρώσεις του κάνουν επίκληση σε ένα κοινό παρελθόν και σε μια μυστική επικοινωνία. Πέρα από μουσικό όργανο είναι ο μελαγχολικός διαβιβαστής της νοσταλγίας του Buenos Aires (Salas, 1996).

Η καλύτερη σύνθεση όλων αυτών των στοιχείων όπου συνυπάρχουν η φτώχεια, η μοναξιά με τα πιο απόκρυφα μυστικά των προσωπικών ιστοριών, εκφράζεται στις κρυφές σημασίες των ήχων του bandoneon, έτσι όπως τις περιγράφει συνοπτικά ο Homero Manzi στους στίχους του tango Che Bandoneon, σε μουσική του Anibal Troilo παιγμένο από την ορχήστρα του το 1950 με τραγουδιστή τον Jorge Casal

 

 

 

 

Che Bandoneon! ….. Tu canto es el amor que no se dio y el cielo que soñamos una vez, y el fraternal amigo que se hundió cinchando en la tormenta de un querer. Y esas ganas tremendas de llorar que a veces nos inundan sin razón, y el trago de licor que obliga a recordar si el alma está en "orsai", che bandoneón.

Βρε Μπαντονεόν! … Το τραγούδι σου είναι ο ανεκπλήρωτος έρωτας, Ο ουρανός που μια φορά ονειρευτήκαμε Ο αδελφικός μας φίλος που βυθίστηκε, Δεμένος στην δίνη της αγάπης. Κι αυτή η τρομερή διάθεση για κλάμα που καμιά φορά στα ξαφνικά μας πνίγει και το πιοτό που θύμισες φέρνει στο νου, σαν η ψυχή να κοιτά αλλού, βρε μπαντονεόν



 



Η Ποίηση

Η ποίηση διαμορφώνει  «ένα συμβολικό σύμπαν και ένα σύστημα πεποιθήσεων», για την  κοινωνία του Μπουένος Άιρες. Ο Borges λέει ότι «Η ποίηση του tango έχει αποθησαυριστεί στην ψυχή που τραγουδάει».  Είναι ίσως η κατανυκτική τελετουργία στις milonga του Μπουένος Αιρες που ο κόσμος καθώς χορεύει τραγουδά κιόλας  τους στίχους και ερμηνεύει χορευτικά την ποιητική φράση.  Είναι ποιήματα που τα έχουν αποστηθίσει ολόκληρα.  Αυτή η διάρκεια στο λαϊκό φαντασιακό οφείλεται  στην ποιητική ποιότητα όλων αυτών των στίχων του tango. Για ένα κάτοικο του Μπουένος Άιρες οι στίχοι του  tango είναι ένας πραγματικός καθρέφτης για να εξετάσουν τους εαυτούς τους και την ίδια στιγμή, ένα καταφύγιο μέσα στο οποίο πολλοί βρίσκουν την παρηγοριά και τη σοφία της ζωής. Είναι επίσης ένα πλήρες σύστημα αξιών βαθιά ριζωμένων στους περισσότερους από τους κατοίκους του Ρίο ντε λα Πλάτα. Αλλά ακόμη εκείνοι που δεν ζουν σε εκείνα τα χρόνια, και σε εκείνα τα μέρη, έχουν  ενσωματώσει την ποίηση του tango σαν κομμάτι της λαϊκής παράδοσης που σαν τέτοια έχει οικουμενικότητα.  Οι στίχοι του tango με τη δύναμη της αλήθειας τους,  αντηχούν μέσα μας γιατί μιλούν εκ μέρους του συλλογικού ασυνείδητου.

Ο Ernesto Sabato λέει:

Ενας ναπολιτάνος  που χορεύει ταραντέλα το κάνει για διασκέδαση, ένας Πορτένιος που χορεύει  ένα tango, το κάνει να αναλογιστεί τη μοίρα του,  για να εκφράσει ένα βαθύ προβληματισμό για την ανθρώπινη κατάσταση.

 Τα βασικά θέματα των ποιητών του tango, είναι o θάνατος, το αδυσώπητο πέρασμα του χρόνου, ο ξεριζωμός, η αναζήτηση ταυτότητας, η νοσταλγία για ένα χαμένο παράδεισο.  Οι στίχοι τους φαίνεται να θέλουν να περιγράψουν όλες τις πτυχές της πραγματικότητας: την οικονομική κρίση, την κοινωνική αδικία τις ταξικές διακρίσεις, τον ιππόδρομο, το καρναβάλι, το μυστήριο του Θεού, την φιλία τα γηρατειά, κλπ.

Η Hanna Segal (1995) υποστηρίζει ότι ο καλλιτέχνης συνδυάζει τη ικανότητα να εκφράζει το συμβολικό φαντασιακό με την αντίληψη της πραγματικότητας. Αυτό φαίνεται στις μεγάλες δημιουργίες του tango, όπου ο εσωτερικός κόσμος του συνθέτη αντανακλά την πραγματικότητα της κοινωνίας του Μπουένος Άιρες. Όταν αυτή η σύνθεση επιτυγχάνει τον αληθινό συμβολισμό, τότε ξεπερνιέται η άρνηση της απώλειας και η εξιδανίκευση του χαμένου αντικειμένου. Για την Segal, το αληθινό σύμβολο, χρησιμοποιείται για να αποδεχθούμε και να ξεπεράσουμε την απώλεια και να μην την αρνηθούμε.

Το tango Cafetin (1946) του Argentino Galván, σε στίχους του Homero Exposito εκφράζει τη συναισθηματική κατάσταση του μετανάστη, ο οποίος λαχταρά την εξιδανικευμένη και μακρινή πατρίδα του:

Cafetín, donde lloran los hombres que saben el gusto que dejan los mares. Cafetín y esa pena que amarga mirando los barcos volver a sus lares... Yo esperaba porque siempre soñaba la paz de una aldea sin hambre y sin balas. Cafetín, ya no tengo esperanzas ni sueño, ni aldea para regresar.

Cafetin , που κλαίνε οι άνδρες που γνωρίζουν τη γεύση που άφησαν οι θάλασσες. Cafetin και αυτή η τιμωρία τόσο πικρή να βλέπω τα καράβια να επιστρέφουν στα μέρη τους ... Περίμενα γιατί πάντα ονειρευόμουν την ειρήνη ενός χωριού χωρίς πείνα και χωρίς πόλεμο. Cafetin, Δεν έχω πια ούτε ελπίδες, ούτε όνειρο, ούτε χωριό για να επιστρέψω.

 

Ο μηχανισμός της εξιδανίκευσης αρνείται απερίφραστα ότι η μακρινή πατρίδα είναι επίσης μια μητέρα που δεν έδωσε, ή που δεν κράτησε  τα παιδιά της. Με αυτή την έννοια, η μετανάστευση είναι μια τραυματική εμπειρία που επαναλαμβάνεται συνεχώς σε διάφορα πλαίσια, η οποία μπορεί να γίνει κατανοητή στην ριζική ενότητα της με το ασυνείδητο. Η πατρίδα που διώχνει τον μετανάστη και η γυναίκα που εγκαταλείπει (amura) είναι το ίδιο φαινόμενο, όπως είναι επίσης η μετανάστευση από την ύπαιθρο στην πόλη και από τα προάστια στο κέντρο της πόλης (Dimov J, et al 2003). Με το δράμα του ταυτίζεται καθένας που έχει νοιώσει διωγμένος περιττός και άχρηστος.

 

Πάθος και μετουσίωση

Μέσω της μετουσίωσης μετατρέπεται η έκσταση στο ισοδύναμο της σε αισθητική  μορφή και η ταπείνωση σε ψυχικό μεγαλείο.  Το ευγενές και μεγαλειώδες επιτυγχάνεται με τα πιο ευτελή και περιφρονημένα συστατικά (Nietzsche F., 1908).

Μέσω της μετουσίωσης αγκαλιάζονται και ξεπερνιούνται   (χωρίς  να  αναιρούνται ή να απωθούνται) ο θάνατος, η σεξουαλικότητα, η επιθετικότητα, η απώλεια του εαυτού, η ευαλωτότητα και η απομόνωση. Η εξωτερίκευση της φαντασίας, της  επιθυμίας, και του φόβου, γίνεται  ένα φως που μετακινεί τις σκιές, διευρύνονται η αλλάζουν οι τρόποι  οργάνωσης  και νοηματοδότησης  της εμπειρίας και του εαυτού. 

Επιπλέον, μέρος της δύναμης της μετουσίωσης είναι η επιτυχής και επικυρωμένη έκλυση της αποσεξουαλικοποιημένης λίμπιντο. Ο χορός έχει μια ισχυρή ερωτική συνιστώσα.  Η ομορφιά ως μετουσίωση της σεξουαλικής επιθυμίας, σύμφωνα με τον Freud ανακατευθύνει την λίμπιντο και εκφράζεται χωρίς να αναιρείται και χωρίς να ποτέ να γίνεται πρόστυχη. 

Ο Kohut  αναφέρει την μετουσίωση ως το μεγαλύτερο ζήτημα της δημιουργικότητας. Κατά τα τέλη του 19ου και τις αρχές του 20ου αιώνα οι κοινωνικές και ιστορικές συνθήκες στην Αργεντινή άφησαν τους ανθρώπους των κατωτέρων τάξεων να αισθάνονται κενό, εύθραυστοι, και κατακερματισμένοι. Η μουσική και ο χορός έχει ιδιαίτερη βαρύτητα για τον άνθρωπο που είναι αποσταθεροποιημένος, καθώς ο πόνος από την απώλεια, την ήττα, την μοναξιά, την εξορία,  σκηνογραφείται αισθητικά, με τη μορφή του tango.

 

ο Gustavo Hurtado λέει: «Ο χορός ο ίδιος προσφέρεται ως η τελική σύνθεση του πένθους των κρεολών, της μονομαχίας με τα μαχαίρια και της σεξουαλικής πράξης ..., Η κίνηση του μαχαιριού μεταλλάσσεται σε μια περικοπή στο ρυθμό ... σχεδόν όλα τα βήματα του tango έχουν συμβολισμούς από την σύνθεση  του πένθους των Κρεολών και της σεξουαλικότητας: η quebrada, το volteo, η media luna, η parada, το cruzado, η rueda, το paso de lado, το corte, το paso atras, η embe stida, το abanico, το medio corto cuerpeadas

 ......»

Η απελπισία από την αδυναμία μπροστά στην απειλή κατακερματισμού του εαυτού, καθώς και η πίεση των απαράδεκτων πόθων, μας οδηγούν στην καλλιτεχνική  δραστηριότητα, σε υποκατάστατες μορφές εκφόρτισης, διαχείρισης, και  συμμόρφωσης σε ένα μη λεκτικό μέσο που βρίσκεται, συνήθως, έξω από το πεδίο της εσωτερικής σύγκρουσης (Kohut  και Levarie, 1950).  

Η εξωλεκτική φύση της μουσικής, προσφέρει μια ανεπαίσθητη μετάβαση  (μέσω της παλινδρόμησης) "σε προλεκτικούς τρόπους ψυχικής λειτουργίας".   Σ’ αυτήν την παλαιότερη ψυχολογική οργάνωση (.. προ-ego, προ-αντικείμενο προ-λεκτικό), η αρχαϊκή ψυχική συσκευή τείνει  να αντιληφθεί τον ήχο ως άμεση απειλή και αντιδρά αντανακλαστικά σε αυτόν με άγχος (Kohut  και Levarie, 1950).  Αυτό το πρώτο ακουστικό τραύμα, μπορεί να επανενεργοποιηθεί σε κάθε μουσική εμπειρία, με μια ευκαιρία για την επίλυσή του εντός του μέσου της μουσικής και του χορού."

 

Tango και τελετουργία

H milonga είναι μια τελετουργία που έχει ένα χαρακτήρα μυσταγωγίας. Στην τελετουργία της milonga, δύο σιλουέτες, συνεπείς στην σιωπηλή ανταλλαγή βλεμμάτων κατευθύνονται προς την πίστα,   χωρίς βιασύνη.  Ο σχηματισμός της αγκαλιάς γίνεται με αργό τελετουργικό τρόπο. .... Το ζευγάρι αγκαλιάζεται αντικρυστά, εξαλείφει την απόσταση, και επιβάλλει την τριβή των σωμάτων.  Αρχίζουν να περιστρέφονται γύρω από ένα άξονά σε συνεχή κίνηση στην πίστα, και συντονίζονται με άλλα ζευγάρια που ήδη κινούνται δημιουργώντας ένα όλον. Μετέχουν σε ένα ομαδικό χορό και διατηρούν ταυτόχρονα ακέραια την επαφή με τον παρτενέρ και τον εαυτό τους.  Η ελαφρότητα των κινήσεων και η σοβαρή αγαλλίαση των προσώπων αυξάνουν την ένταση. Οι χορευτές κάνουν σκαριφήματα (firuletes), φλερτάρουν και μαστορεύουν με τα σχήματα.  Χορεύουν μαζί μια ολόκληρη tanda τέσσερα tangos χωρίς εναλλαγή των παρτενέρ. Μόλις τελειώσει η παρτίδα ο άνδρας συνοδεύει τη γυναίκα πίσω στην θέση της, και η οικειότητα που αναπτύχθηκε στο χορό κλείνει.  Είναι μια ευκαιρία για περισυλλογή πριν αρχίσει ένας  νέος κύκλος χορού.

Το τελετουργικό είναι μια γιορτή με νόημα που σκοπό έχει να κάνει διαχειρίσιμο αυτό που στην ζωή εμφανίζεται απειλητικό, άγνωστο και ακατανίκητο.  Στην πολιτιστική τελετουργία κατασκευάζουμε με ομοφωνία έγκυρα συστήματα νοήματος. Το τελετουργικό εμπλέκει τον συμμετέχοντα σε μια συμβολική εμπειρία του κόσμου (Jenkins H., 2014).

Σε κάθε τελετουργικό οι άνθρωποι υποδύονται συγκεκριμένους ρόλους με τυποποιημένους κανόνες- κανόνες που καταλήγουν να ενώσουν το άτομο με την κοινότητα. O ελεύθερος εαυτός εισέρχεται εθελοντικά στην υποτέλεια της ετερότητας και σε ολόκληρο τον κόσμο των αντικειμενικών σχέσεων και των ηθικών επιταγών. 

 

Αυτοσχεδιασμός

Το tango αντιτίθεται στον ακαδημαϊσμό,  το «σχολείο» του είναι η ζωή. Δεν είναι η τεχνική κυρίαρχη. To ζητούμενο είναι ο αυτοσχεδιασμός, αλλά απαιτεί την εκμάθηση της δικιάς του γραφής -όχι για να ταλαιπωρήσει τον χορευτή για να πετύχει την ορθογραφία της κίνησης- αλλά για να ανοίξει τη δυνατότητα για τη δημιουργικότητα και το προσωπικό στυλ του χορευτή. 

Ο αυτοσχεδιασμός, συνεπάγεται καταστάσεις αμοιβαίας διάθεσης παιγνιδιού και περιέργειας μεταξύ των παρτενέρ ή μεταξύ των μουσικών. Ο συντονισμός στον αυτοσχεδιασμό είναι πραγματικά μια αμφίδρομη εκδοχή της διυποκειμενικότητας.  'Έτσι, ο αυτοσχεδιασμός γίνεται γύρω από την ικανότητα των παικτών να συμμετάσχουν σε μια ανώτερη ποιότητα επικοινωνίας (Nachmanovich, 2001 Ringstrom 2001b) όπου καθένας προσλαμβάνει κάτι από αυτό που επικοινωνείται εξωλεκτικά, καθρεφτίζει την αναγνώριση του και προσθέτει κάτι σε αυτό. Oι παίκτες καθρεφτίζουν ο ένας τον άλλο, ενώ επίσης αυτοσχεδιαστικές στιγμές προκύπτουν όταν οι "χαρακτήρες" αντλούν κάτι αληθινό από μέσα τους.

 Έτσι, με τον αυτοσχεδιασμό, μπορούμε να είμαστε πιο αυθόρμητα οι εαυτοί μας, καθώς ασυνείδητα ενημερώνουμε και κατευθύνουμε ο ένας τον άλλο, δυνάμει του τι "πιστεύει" ο καθένας μας σιωπηρά για το τι είναι αληθινό στις ανθρώπινες σχέσεις.

Οι στιγμές του αυτοσχεδιασμού τελικά εμπλέκουν στιγμές αμοιβαίας παράδοσης  για τη δημιουργία του  "αυτοσχέδιου σεναρίου" αντί της υποταγής του ενός στην κυριαρχία του άλλου.

Από την διεργασία του αυτοσχεδιασμού ανακύπτει το μέχρι τώρα αδιανόητο, ή ανέκφραστο. Αυτή η μορφή σχετίζεσθαι «υποκείμενο προς υποκείμενο», δημιουργεί στιγμές  αμοιβαίας αναγνώρισης που θεμελιώνουν την εμπιστοσύνη και την σχέση, εργαλείο  για την ασφαλή προσκόλληση του ζευγαριού που χορεύει.

Εξίσου αξιοσημείωτο, όμως είναι ότι συχνά ο αυτοσχεδιασμός συνεπάγεται ένα παιχνίδι που ο ένας μπορεί να χρησιμοποιεί ασύδοτα τον άλλον ως "αντικείμενο" (δηλαδή γίνεται ο ένας εργαλείο στο ατομικό παιχνίδι του άλλου). Αυτό συμβαίνει επειδή όταν τα δύο μέρη μπορούν να παίξουν ο ένας με το άλλο ως "αντικείμενα" αποκαλύπτουν κάτι ενδογενές για τον εαυτό τους ως υποκείμενα.

 

To ιστορικό και κοινωνικό πλαίσιο γέννησης του tango

Το tango είναι κατανοητό μόνο από τα μέσα του πολιτισμικού και κοινωνικού περιβάλλοντος από το οποίο αναδύθηκε. Tο πολιτιστικό περιβάλλον γίνεται ο ορίζοντας εντός του οποίου η αισθητική εμπειρία είναι δυνατή και κατανοητή. Παρέχει τη γλώσσα της τέχνης και τα αισθητικά πρότυπα.  To tango είναι ένας μιγάς που γεννήθηκε από το πάντρεμα των Αφρικανικών και Ευρωπαϊκών ρυθμών και από το τραύμα της Αποικιοκρατίας, της μαύρης δουλείας και της μετανάστευσης και αναδημιουργείται συνεχώς στην καθημερινή τελετουργία πέραν από συνειδητές σκοπιμότητες. Εκφράζει και αναπαράγει την εξορία και την διαφορετικότητα (Savigliano M., 1995).

Δεν μπορούμε να κατανοήσουμε πλήρως το tango χωρίς αναφορά στη μετανάστευση φαινόμενο που συνέβη στη Αργεντινή από τα μέσα του δέκατου ένατου αιώνα και ιδιαίτερα 1880-1920  (Dimov J., et al 2004).

Οι μετανάστες έφτασαν σε μεγάλους αριθμούς και από διάφορες περιοχές του κόσμου, με την προσδοκία μιας καλύτερης ζωής, αλλά και έφεραν την νοσταλγία για την πατρίδα τους και τις δυσκολίες που αντιμετώπιζαν στην ένταξη σε μια νέα χώρα. Εάν κατανοήσουμε αυτούς τους μετανάστες με το σχήμα της Melanie Klein (1952), μπορούμε να πούμε ότι αυτά τα καταθλιπτικά άγχη για τη πατρίδα (=μητέρα) που έχασαν, αναμειγνύονται με διωκτικές ανησυχίες που απειλούσαν την προσαρμογή τους. Οι Αργεντινοί, Kρεολοί, αντέδρασαν και με τους δύο αυτούς τύπους αγωνίας, νοιώθοντας την εισβολή από τους μετανάστες από το εξωτερικό (διωκτικές αγωνίες) και χρειάσθηκε να τους δώσουν μια θέση ως νέους συμπατριώτες (καταθλιπτικό άγχος).

Αναγκασμένος να ανταγωνιστεί με το μετανάστη για τις θέσεις εργασίας, τις γυναίκες, την κοινωνική θέση, ο Κρεολός εκδήλωσε την απογοήτευση και την πικρία του ενάντια στους μετανάστες και τους αστούς με ένα νέο υποκατάστατο  μονομαχίας (Duello criollo), το tango. Σε αυτήν την «μονομαχία», ο σκοπός του ήταν να δείξει, μέσα από την ανάπτυξη πολύπλοκων κινήσεων των ποδιών και του σώματος («Corte» και «Quebrada»), στον μετανάστη ή τον αριστοκράτη, ότι το tango, ως χορός, δεν ήταν εύκολος για ένα αρχάριο. Ο φτωχός μετανάστης και ο αριστοκράτης, που προσπάθησαν να μιμηθούν τον «compadrito», έγιναν αντικείμενο εμπαιγμού.  Ο μετανάστης, από την πλευρά του, συμμετείχε σε αυτό το «Duello criollo» για να φανεί  ισάξιος και διατεθειμένος να γίνει κάτι άλλο από ένας «tano» (ιταλός) ή «gringo» (ξένος).  Οι αριστοκράτες, επίσης, συμμετείχαν σε αυτό «Duello». Ήθελαν να αποδείξουν τον ανδρισμό τους αναζητώντας την περιπέτεια μέσα στις φτωχογειτονιές. Το tango δεν ήταν ο χορός «τους», αλλά  μια περιπέτεια. Ήταν μια περιπέτεια στην χαμοζωή και ένα φλερτ με τον κίνδυνο (Castro, 1990).

 

Το tango ''Asi se baila el tango’’ σε μουσική του Elías Randal και στίχους του Marvil (Elizardo Martínez Vilas), παιγμένο από την Ορχήστρα Ricardo Tanturi,΄ το 1942 με ερμηνευτή τον Alberto Castillo, μιλά για το πώς προσεγγίζει τον χορό του ένας αληθινός κρεολός:

Que saben los pitucos, lamidos y shushetas! Que saben lo que es tango, que saben de compas!   Asi se baila el tango, mientras dibujo el ocho, para estos filigranas, yo soy como un pintor. Ahora una corrida, una vuelta, una sentada. Asi se baila el tango, sintiendo en la cara, la sangre que sube a cada compas, mientras el brazo, como una serpiente, se enrosca en el talle, que se va a quebrar. , mezclando el aliento, cerrando los ojos para oir mejor, como los violines le dicen al fuelle, porque desde esa noche, Malena no canto.

Τι ξέρουν, οι κλαψιάρηδες και οι λιμοκοντόροι! Τι ξέρουν για το tango, τι ξέρουν από ρυθμό!   Έτσι  χορεύεται το tango, ενώ ζωγραφίζω" ένα οχτάρι, σ΄ αυτήν την φανταστική πινελιά των ποδιών, Είμαι σαν ζωγράφος. Τώρα μια corrida, μια στροφή, μια παύση. . Ετσι  χορεύεται το tango, Να νοιώθεις στο πρόσωπο, το αίμα που ανεβαίνει σε κάθε κτύπο, ενώ το μπράτσο, σαν φίδι, τυλίγει τη μέση, που πάει να λυγίσει.   Σμίγουν οι αναπνοές, Κλείνουν τα μάτια Για να ακούσουν καλύτερα, τι λένε τα βιολιά στα μπαντονεόν, γιατί από εκείνη τη νύχτα, η Malena δεν ξανατραγούδησε.

 

 

Από την άλλη,  η ενσωμάτωση των Αργεντινών και των μεταναστών επιτεύχθηκε και ήταν σε ενα conventillo* στο οποίο ζούσαν οι φτωχοί ντόπιοι μαζί με εκείνους που ήρθαν από την ύπαιθρο προς την πόλη (εκτοπισμένοι από τις νέες συνθήκες της αγροτικής εργασίας) και τους μετανάστες. Το tango τους ένωνε όλους στη συμβολική αγκαλιά του χορού, του τραγουδιού και της μουσικής. Αυτή η αγκαλιά όπως επισημαίνει ο Dimov (2003), ήταν τόσο σεξουαλική όσο και αδελφική. Σε μια πρόσφατη εργασία, δύο κοινωνιολόγοι του Πανεπιστημίου Κωνσταντίας, η Silvana Figueroa και  ο Jochen Dreher (2002) υποστηρίζουν ότι, από την τελευταία και σοβαρή κρίση της Αργεντινής το 2001, επανεμφανίστηκε το tango ως χορός που αντιπροσωπεύει συμβολικά μια συγχώνευση που προσπαθεί να ενισχύσει την κοινωνική συνοχή στην παραπαίουσα κοινωνία της Αργεντινής.

 

Η παγκοσμιότητα του tango

Η διάδοση του tango μέσω του χρόνου και του χώρου υπάγεται στη νομοτέλεια της οικολογίας της δράσης. Η αρχή της οικολογίας της δράσης ορίζει ότι, από τη στιγμή που μια καλλιτεχνική δημιουργία εισέρχεται σε ένα διαφορετικό πολιτιστικό περιβάλλον, ξεφεύγει από το ιστορικό και πολιτισμικό πλαίσιο στο οποίο δημιουργήθηκε, και εισέρχεται σε ένα σύνολο αλληλεπιδράσεων και πολλαπλών ανατροφοδοτήσεων και καταλήγει να προέρχεται από την τελεολογία της, και μερικές φορές ακόμη και να παίρνει τελείως άλλο νόημα. Η οικολογία της δράσης έχει μια οικουμενική αξία.  (Morin E., 2005)

Συναντάμε την αισθητική του tango σύμφωνα με την δομή μας που συγκροτείται από την ιστορία μας και την πολιτιστική μας παράδοση (δομική σύζευξη: Maturana, H., & Varela. F. 1980).  Είμαστε ανοιχτοί στην αλληλεπίδραση στον βαθμό που έχουμε υποδοχείς για  να δεχτούμε τις δονήσεις  του tango. Αυτό που αντηχεί από τα βάθη του tango είναι μια αρμονία ασύμμετρη και τελείως διαφορετική από την ακαδημαϊκή «ευκλείδια» αρμονία.  Είναι η αρμονία αυτού που αισθάνεται και συλλαμβάνει παθιασμένα την ύπαρξη και τον κόσμο, η αρμονία της έκστασης και της υπέρβασης του μέτρου… δηλαδή του επιτρεπτού ορίου συγκίνησης και έκφρασης.

Οι μορφές και τα περιεχόμενα της κουλτούρας αντηχούν και μεταλλάσσονται συνεχώς. Οι κουλτούρες, σαν συνεχώς μεταβαλλόμενες δομές ανακύπτουν από τις αλληλεπιδράσεις μεταξύ ατόμων, των κοινοτήτων και της πρακτικής των θεσμών. Η πολιτιστική αλλαγή είναι συνεχής. Τα αισθητικά πρότυπα είναι ένα κοινωνικό ιδεώδες στο οποίο συγκεκριμενοποιείται και επεξεργάζεται η κοινοτική υποκειμενικότητα. Επεξεργαζόμαστε συνεχώς  τον πολιτισμό μας για να τον ραφινάρουμε  και να τον βελτιώσουμε - και με τον τρόπο αυτό, θα βελτιώσουμε τον εαυτό μας.

Τα στοιχεία του πολιτισμού άλλων λαών αλληλεπιδρώντας με την κουλτούρα μας επηρεάζουν την ιδέα της κοινωνίας για την τέχνη. Με άλλα λόγια,  στην δημιουργία και την εκτίμηση της τέχνης, υπάρχει μια τεράστια, πολύπλοκη διαλεκτική, μια δημιουργική συνάντηση με τη δική μας υποκειμενικότητα με την οποία ανανεωνόμαστε.

Με την διαμεσολάβηση, της τέχνης, προσπαθούμε να σβήσουμε τα σύνορα που μας χωρίζουν, προσπαθούμε να ξεφύγουμε από τη μοναξιά μας να καταργήσουμε την πόλωση μεταξύ του εαυτού και του κόσμου.  Ο δυνητικός χώρος που υπάρχει μεταξύ υποκειμενικής εμπειρίας και αντικειμενικής πραγματικότητας αποτελεί την περιοχή της πολιτιστικής εμπειρίας (Winnicott 1971).

 

Σε αντίθεση με την οικουμενικότητα, η παγκοσμιοποίηση μαζί με την ελεύθερη διακίνηση των εμπορευμάτων, επιβάλλει την πολιτιστική ηγεμονία και ομογενοποίηση.  Το tango στη νέα αστική εκδοχή του, προωθείται εκ νέου στην παγκόσμια αγορά σαν ένα «εξωτικό» αγαθό στην πολιτική οικονομία του πάθους. Για τον φιλόσοφο και μουσικό Gustavo Varela, η αναβίωση του tango είναι ένα γεγονός, που δεν αγγίζει τα  λαϊκά στρώματα αλλά συναρπάζει την μεσαία τάξη και  κάποιους φανατικούς ξένους.  Στις παρυφές του Μπουένος Άιρες δεν υπάρχει milonga, υπάρχει cumbia. Τους περιθωριακούς που ζουν κυρίως στις φαβέλες γύρω από το Μπουένος Άιρες εκφράζει σήμερα η cumbia villera, ένας αρχέγονος ήχος με πολλή οργή που  μιλά για τα βιώματα τους πχ το κυνηγητό με την αστυνομία κλπ (Varela   2010).

Ενώ οι αφρικανικοί ρυθμοί που γέννησαν το tango κατεστάλησαν, ο  χορός` ‘’ευπρεπίστηκε’’,  για να γίνει αποδεκτός έξω από την Αργεντινή, αυτές οι ρίζες, ωστόσο, διατήρησαν το ζωτικό πάθος που υπάρχει στο χορό, επειδή μίλησε στην συλλογική ψυχή της ανθρωπότητας.  Ο Jung πίστευε πως μια κρίση ανοίγει την πύλη προς το Συλλογικό ασυνείδητο και επιτρέπει σε ένα αρχέτυπο να αποκαλύψει μια βαθιά αλήθεια κρυμμένη από τη συνείδηση. Προσπαθεί με τις αποκαλύψεις του να μας γλυτώσει από την ψυχική αδράνεια και μας δείχνει ότι υπάρχει κάτι μέσα μας, ασυμβίβαστο, μη αφομοιωμένο και συγκρουσιακό.

 

Επίλογος

Μια συνεχής πολύπλοκη διαλεκτική  διαμορφώνει την οικουμενικότητα του tango από την αρχή.  Συνδέει τους ανθρώπους μέσω του συλλογικού ασυνείδητου σαν γνήσιος συνεχιστής   πανάρχαιων τελετουργιών για την ύπαρξη και τον θάνατο και σαν συμβολική τέχνη υψηλής  αισθητικής. Ταυτόχρονα υφίσταται μια επεξεργασία μέσω της συνάντησης με άλλες κουλτούρες και μέσω του χρόνου.  Τα tango μοιάζει σαν το τατουάζ που σήμερα μπορείς να γεμίσεις το σώμα σου,  και μπορείς να το αφαιρέσεις όποτε θέλεις, αλλά και μπορεί να συμβολίζει ένα σημάδεμα στην ζωή που είναι ανεξίτηλο.

*Conventillo ήταν τα φτωχικά σπίτια που νοίκιαζαν οι μετανάστες.  Αποτελούνταν από πολλά δωμάτια γύρω από μια κεντρική αυλή .

 

 

ΒΙΒΛIΟΓΡΑΦΙΑ

Castro, D. S. (1990). The Argentine Tango as Social History, 1880-1995: The Soul of the People. Mellen Research University Press, San Francisco.

Dimov J, y  Cárdenas Rivarola H. La danza del tango. Pre Dimov Jorge ; Osvaldo Jorge Capello; Beatriz Caso de Leveratto; Vera Neuman; Rafael Alberto Retondano; Stella Maris Silvani de Capello; R. Horacio Etchegoyen*

Dimov J Angustia, nostalgia y melancholia Algunas notas sobre el psicoanálisis y el tango * Médico, Posadas 1580, Buenos Aires VERTEX Rev.Arg.de Psicquiat/2004, vol XV:222-226

Ferrer, Horacio. (1999) El tango: su historia y evolución. Buenos Aires: Ediciones  Continente,

Ferrero Antonio (2006) El Tango, una estética de la pasión Publicado en Abril

Figueroa S, y Dreher J. 2002El abrazo entre extraños en el tango argen¬tino. 31a Congreso de la Sociedad Alemana de Sociología, Actas. Leipzig, 7-11 de octubre.

Hurtado Gustavo (1994): Tangoanálisis – De papusas que no oyen y varones amuraos ; Club de Estudio,. Pág. 25 /26.

Jenkins Hugh PhD1 (2014) Time and timing in therapy with reference to some philosophical and anthropological ideas ISSUE 4 APRIL 2014- SYSTEMIC THINKING & PSYCHOTHERAPY

Jung Carl Ο άνθρωπος και τα σύμβολά του, εκδ. Αρσενίδη, Αθήνα

Kohut, H., Levarie, S. (1950). On the enjoyment of listening to music., Psychoanal. Q., 19:64-87.

Kohut, H. (1957). Observations on the psychological functions of music., J. Amer. Psychoanal. Assn., 5:389-407.

Marie Lois Jaeck (2003) The Body as Revolutionary Text: The Dance as Protest Literature in Latin America Ciencia Ergo Sum, vol. 10, núm. 1, marzo,

Μορέν Εντγκάρ  (2005) Η μέθοδος τόμος 4. Οι ιδέες: Η εστία, η ζωή, τα ήθη και η οργάνωσή τους Εκδόσεις του Εικοστού Πρώτου Χριστάκης

Nachmanovitch, S. (2001), Freedom: Commentary on paper by Philip A. Ringstrom. Psychoanal. Dial., 11:771–784.

Nietzsche Friedrich (1908): Human, All Too Human: A Book for Free Spirits by Friedrich Wilhelm Nietzsche ^ http://www.gutenberg.org/files/38145/38145-h/38145-h.htm

Ringstrom, P. (2001b), ‘Yes, and…’; How improvisation is the essence of good psychoanalytic dealogue: Reply to com- mentaries. Psychoanal. Dial., 11:797–806.

Sábato Ernesto  2003 Antes Del Fin  Planeta Publishing

Salas Horacio (1996) El tango segunda edición Planeta

Savigliano, M. E. (1995). Tango and the Political Economy of Passion. Boulder, Oxford: Westview Press, San Francisco.

Segal H. Sueño, fantasma y arte. Buenos Aires, Nueva Visión. 1995

Varela Gustavo (2010) Análisis del tango. http://www.elsaborsaberdelpsicoanalisis.org  

Winnicott D. W. 1971Chapter 7 The Location of Cultural Experience1 PLAYING & REALITY Tavistock Publications ©

 

 

 

THE UNIVERSALITY OF TANGO: ARCHETYPES RITUAL AND SUBLIMATION

Nick Marketos: Psychotherapist , tango d.j

e mail: nmarketos@gmail.com

Con permiso, soy el tango... Yo soy el tango que llega por las calles del recuerdo. ¿Dónde nací? Ni me acuerdo, en una esquina cualquiera. Una luna arrabalera Y un bandoneón son testigos. Yo soy el tango argentino. Donde guste y cuando quiera

Excuse me, I'm tango...  reaching the streets of memories. Where was I born? I do not remember, in any corner. A suburban moon And a bandoneon were witnesses. I am the Argentine tango. Like where and when you want

Tango is not about just the music, not just about the poetry, is not just about the dancing.  Ferrer says: «tango is a way of life, to feel and to capture passionately the existence and the world".  Such a passion is contagious, a gesture that invites to the banquet of life ".  Only through such a holistic approach the contact with the spirit of tango can be maintained.

Being a spontaneous, popular form of expression, tango acquires universality and timelessness because since its origins, it has been speaking on behalf of the collective unconscious and has been motivating fundamental archetypes of the human psychic structure. Tango is a hybrid or ''mestizo'' product, born in the slums and emerged  of the combinations of tropical Havana and African dances and the mixture of the native Creole and the immigrants.

 

Archetypes

Tango is revealed as a metaphor for life.  In tango as in life the patterns for sex, loss, pain, courage, love and hopes, the struggle for virtue, are all encountered.

The archetypes of anima (feminine psyche) and animus (male psyche) which contain the psyche of men and women respectively in the collective unconscious are emerging in the game of the dancing embraced couple.

The key to balance, both in the dance and in life, is for these male and female archetypes to work symbiotically. Αnima and animus coexist in each of us.

The couple dancing in a close embrace manifests another archetype. The pursuit to experience the merge arising from the closed embrace and the contact of bodies being in touch with each other sensations, and the coordination in movement as it were ‘’one heart and four legs” refers to the myth of androgyne mentioned by Aristofanis in the Plato’s Symposium.

Tango as a dance, along with the close body contact constitutes a ritual, a ritual that reenacts the archaic myth of integration of separate individuals in the initial condition of the complete human. It seems to be something beyond an erotic ritual, as one may see superficially. For others and the true joy of sex has to do with the temporary merge. The occult importance often given to the sexual act is that orgasm mystically reunites, momentarily, separated souls and brings the participants mystically closer to the absolute.

 

The music

Tango music belongs to the genre of music whose narrative permeates the whole multiplicity of life, and seen from such a perspective, the music and lyrics of tango return us back into the mythical time of Orpheus.

   Music has the ability to unite us with others in anthems and marches (Apollonius element) or to connect us with the rituals of nature in dance and rhythm (Dionysian element) or to function as a reminder of our mortality and longing (Orpheus element).

Bandoneon is the lung of tango, the ironmaker’s bellows where passions are melted away and forms which elude death are created (Ferrero, 2006).  The profound meaning of each sound of bandoneon, its unexplained and mysterious nuances, invoke on a shared past and a secret communication. Far from being solely a musical instrument, it is the melancholic messenger of the nostalgia of Buenos Aires (Salas, 1996).

The best composition of all these elements, where poverty, loneliness along with the innermost secrets of personal stories co-exist, are expressed through the hidden meanings of the sounds of bandoneon, as it is outlined by Homero Manzi in the verses of  the tango ‘’Che Bandoneon’’ played by Anibal Troilo’s  orchestra in 1950 with Jorge Casal as the singer.

 

Che Bandoneon! ..... Tu canto es el amor que no se dio y el cielo que soñamos una vez, y el fraternal amigo que se hundió cinchando en la tormenta de un querer. Y esas ganas tremendas de llorar que a veces nos inundan sin razón, y el trago de licor que obliga a recordar si el alma está en "orsai", che bandoneón. VRE Bandoneon !

hey, bandoneón ... Your song is the love that did not occur, and the sky that we dreamed once, and the brotherly friend who sank working hard in the storm of a love affair. And those tremendous desires to cry that sometimes they flood us without reason, and the drink of liquor that forces us to remember if the soul is off-side, hey, bandoneón.

 

Poetry

Poetry forms a "symbolic universe and a belief system" for the society of Buenos Aires. Borges says that «the poetry of tango has been deposited in the soul that sings”.  It is perhaps the solemn ritual at Buenos Aires Milongas, where people sing the verses as they dance and through the act of dancing, interpret the poetic phrase. They are poems learned totally by heart. It is due to the poetic quality of all these verses of tango. For an inhabitant of Buenos Aires tango lyrics represent a real mirror to look back at themselves and at the same time, a resort in which many find the solace and the wisdom of life. It is also a complete system of values common among most of the inhabitants of the Río de la Plata region. But even those who don’t live in those times and in those places have incorporated the poetry of tango as part of their popular tradition. The lyrics of tango, with the power of the truth inherent to them, resonate within us because they speak on behalf of the collective unconscious.

Ernesto Sabato says:

A Napolitan dancing a tarantella does it for fun; A porteño dances a tango to reflect on his fate, to express a deep concern for the human condition.

The main topics of the poets are death, the relentless passage of time, the dislocation, the search for identity, the nostalgia for a lost paradise. The lyrics seem to attempt to describe all aspects of reality: the financial crisis, social injustice, class-related discriminations, Races, the carnival, the mystery of God, friendship old age, etc.

Hanna Segal (1995) argues that the artist combines the ability to express symbolic fantasies with the perception of reality. This is seen in major tangos, where the composer's inner world reflects the reality of the Buenos Aires society. When this synthesis, achieves the true symbolism, that transcends the denial of the loss and the idealization of the lost object. The true symbol, says Segal, is used to accept and overcome the loss and not to deny it.

 

Tango Cafetín (1946) by Argentino Galván, and Homero Exposito’s lyrics expresses the emotional state of the immigrant, who longs for his idealized and distant homeland:

 

Cafetín, donde lloran los hombres que saben el gusto que dejan los mares. Cafetín y esa pena que amarga mirando los barcos volver a sus lares... Yo esperaba porque siempre soñaba la paz de una aldea sin hambre y sin balas. Cafetín, ya no tengo esperanzas ni sueño, ni aldea para regresar.

Cafetín, where men cry who know the taste left by the seas. Cafetín and the bitter shame watching the boats return to their parts ... I expected because I always dreamed of a village peace without hunger and bullets. Cafetín, I have no hope no dream no village to return.

 

The mechanism of idealization denies emphatically that distant homeland is also a mother who did not give to, or did not hold her children. In this sense, migration is a traumatic experience continuously repeated in different contexts, which can be understood in radical unity with the unconscious. The country that turns away the immigrant and the woman who abandons (amura) is the same phenomenon, as well as migration from the countryside to the city and the suburbs to the city center (Dimov J, et al 2003). Anyone who has felt dismissed  odd and useless, identifies with this drama.

 

 

Passion and sublimation

The result of sublimation is the equivalent of ecstasy in the form of aesthetics and the transformation of abjection to psychic greatness.   The sublime and magnificent is attained with the basest and most despised ingredients (Nietzsche F., 1908).

Through sublimation death, sexuality, aggression, loss of self, vulnerability and isolation become embraced and exceeded without being negated or denied. The externalization of fantasy, of desire, and fear, becomes a light that exiles the shadows, broadens or modifies the ways through which the experience and the self may be organized and acquire meaning.

In addition, part of the power of the sublime is the successful and sanctioned discharge of desexualized libido. The dance has a strong erotic component. According to Freud, «Beauty as sublimation of sexual desire, redirects libido to be expressed without being negated without ever being vulgar.

Kohut refers to sublimation as the larger issue of creativity in general. During the late of 19th and the beginning of the 20th century social and historical conditions in Argentina left people of the lower class feeling empty, fragile, and fragmented.  Music and dance have particular importance for the man who is destabilized, as the pain of the loss, defeat, loneliness, exile, is directed aesthetically in the forms of tango.

Gustavo Hurtado says : "The dance itself offered the final composition of the mourning of Creoles, of the duel with knives and of the sexual intercourse ... The movement of the knife turns into a corte  in the rhythm ... almost all the steps of tango have notations from the composition of the Creole mourning and sexuality: the quebrada, the volteo, the media luna, the parada, the cruzado, the rueda, the paso de lado, the corte, the paso atras, the embe stida, the abanico, the medio corto cuerpeadas ......”

 

The despair of being incapable to resist to the threat of fragmentation of self, and the pressure of unacceptable strivings, lead us in our artistic activities to substitutive forms of discharge, mastery, and compliance in a nonverbal medium that lies, usually, outside the field of inner conflict (Kohut and Levarie, 1950).  

The extraverbal nature of music and dance offers a subtle transition" (by means of regression)"to preverbal modes of psychological functioning.

In the earliest psychological organization (pre-ego, pre-object . . .preverbal), the archaic mental apparatus tends  to perceive sound as a direct threat and reacts reflexly to it with anxiety" (Kohut  and Levarie, 1950).  This early acoustic trauma may be re-enacted in each musical experience, with a chance to resolve it within the medium of music and dance."

 

Tango and ritual

Milonga is a ritual that has a mystagogue character. In the ritual of milonga, two silhouettes, corresponding to the silent, codified exchange of gazes, are directed towards the dance floor without haste.  The formation of the hugging is made in slow ritualistic manner.... The pair becomes embraced facing each other, eliminates the distance and imposes the body friction.  They start rotating around an axis moving on the dance floor where other couples are already moving and coordinated with other couples who are already creating a whole, in a fashion similar to participating in a collective dance and simultaneously maintaining  intact the total contact with the partner and the inner self. The lightness of movement and the severe jubilation of faces reinforce the intensity of the situation. The dancers make doodles (firuletes), flirt and tamper with shapes.  They dance together, an entire tanda (four tangos), without swapping of partners. Once the tanda finishes, the man accompanies the woman back to the sidelines, often maintaining some amount of physical contact, such as holding hands. This process allows for closure of the intimacy shared within the dance and for a chance to  reflect oneself on the experience before a new dance begins.

The ritual is a meaningful celebration that aims to make manageable what appears  threatening, what is unknown, frightening and overpowering. In the cultural ritual we construct a consensually validating system of meanings. Ritual draws the participant into a symbolic experience of the world (Jenkins H., 2014). 

In all rituals it is evident people assume specific roles with patterned rules - rules that end up making the self one with an infinite series of others. The free self voluntarily enters to the servitude of otherness and to an entire world of objective relationships and moral imperatives.

 

Improvisation

Tango is opposed to the academicism; its "school" is life. Technique is not dominant-The goal is improvisation in a manner relative to each individual dancer’s capacity for creativity and personal style, circumscribed within a set of given steps.

Improvisation entails states of mutual playfulness and curiosity among partners or among the musicians. The attunement in improvisation is truly a two-way version of intersubjectivity. Thus, improvisation occurs around the players capacity to engage in a higher quality of communication (Nachmanovich, 2001, Ringstrom, 2001b) wherein each takes something of what is communicated non-verbally and mirrors recognition of it adding something to it. Back and forth the players are both mirroring one another while also Improvisational moments arise when the “characters” draw from something real within themselves.

Thus, in improvisation, we can be more spontaneously ourselves, as we unconsciously inform and direct one another by virtue of what we each implicitly “believes” to be true in human relationships.  

Moments of improvisation ultimately involve moments of mutual surrender to the creation of the “improvised script”, versus submitting to the other’s domination.

The improvisation process gives rise to the heretofore unimaginable, or unarticulated. This form of subject-to-subject relating, creates moments of mutual recognition, laying down a foundation of trust and relationality instrumental for secure  attachment of the dancing couple.  

 

Equally noteworthy, however, is that improvisation often entails ruthlessly playing with the other as “object” (i.e. as a functionary to one’s play).                                                                                                                                                                                                                                   This It is because when the two parties can play with one another as “objects” they intrinsically reveal something about themselves as subjects.

 

The origin of tango and the historical and social context

Tango is intelligible only when observed within the culture and social milieu out of which it emerged. Culture becomes the horizon within which aesthetic experience is possible and intelligible. Culture provides the language of art and the general standards that define quality are developed as well. Tango is a “mestizo” born from the trauma of Black slavery, European colonization and immigration and the uprooting of both racial groups and is recreated in the daily ritual beyond conscious considerations. Marta E. Savigliano (1995) suggests that tango expresses and reproduces “exiles and alterity”.

We can not fully understand the tango without reference to immigration phenomenon that happened in Argentina during the mid-nineteenth century, and particularly from 1880 to 1920 (Dimov J., et al 2004).

Immigrants arrived in large numbers and from various regions of the world with the expectation of a better life, but also bore the nostalgia for their homeland and the difficulties inherent to the process of integration into a new country. If we understand these immigrants with the scheme of Melanie Klein (1952), we can say that these depressive anxieties for their lost homeland (which represents mother) are mingled with persecutory anxieties that threatened their adaptation.

 The Argentine  Creole,  reacted to both these types of anxieties, having felt the invasion by immigrants from outside ( persecutory anxieties ) and having to give them a place as new compatriots (depressive anxiety).

Forced to compete with the immigrant for jobs, women, social status, the urban creole took out his frustration and bitterness against the immigrant and the bourgeois in a new ‘duello criollo’, the tango.

In this ‘duello’, the object was to show up the immigrant or the upper class ‘swell’ as well. Through the development of a complicated footwork and body movements (‘el corte’ and  ‘tango con quebrada’), the tango as a dance was not easily done by the novice. The poor immigrant or the swell who tried to emulate the ‘creole compadrito’ was made the object of ridicule.   The immigrant, for his part, participated in this ‘duello criollo’ to show his equality and his desperation to become something other than a ‘tano’ (Italian) or a ‘gringo’  (foreigner). The upper class ‘swells’ also participated in this ‘duello’. They sought to prove their masculinity seeking high adventure through slumming. Tango was not ‘their’ dance, but instead an adventure. It was an adventure into the ‘low life’ and a flirtation with danger (Castro, 1990).

The tango ‘’Así se baila el tango’’  on music of Elías Randal and Lyrics of Marvil (Elizardo Martínez Vilas), played by Ricardo Tanturi orchestra at 1942, singed by Alberto Castillo

talks about the way a true creole approaches his dance :

 

Que saben los pitucos, lamidos y shusetas! Que saben lo que es tango, que saben de compas!   Asi se baila el tango, mientras dibujo el ocho, para estos filigranas, yo soy como un pintor. Ahora una corrida, una vuelta, una sentada. Asi se baila el tango, sintiendo en la cara, la sangre que sube a cada compas, mientras el brazo, como una serpiente, se enrosca en el talle, que se va a quebrar. mezclando el aliento, cerrando los ojos para oir mejor, como los violines le dicen al fuelle, porque desde esa noche, Malena no canto.

What do they know, the crybabies and rich snobs! What do they know about tango, what do they know of the beat! This is how one dances the tango, while I “draw” a figure eight, for this fancy footwork, I am like a painter. Now here is a corrida``, a turn, a sitting. This is how one dances the tango, feeling in the face, the blood raising in every beat, while the arm, like a serpent, coils around the waist, that it is going to break. mixing the breath, closing the eyes to hear better, as the violins say to the bellows, why from that night, Malena sung no more.

 

 

On the other hand, the integration of Argentinians and immigrants was achieved in the  conventillo* ,settlements where the poor locals lived along with those who came from the countryside to the city (drawn by the new conditions of rural labor) and immigrants. Tango united everyone in the symbolic embrace of dance, song and music. This embrace, as Dimov (2003) points out, was both sexual and fraternal. In a recent paper, two sociologists at the University Constance, Silvana Figueroa and Jochen Dreher (2002) argue that, since the last and serious crisis in Argentina in 2001, tango has re-emerged as a dance symbolically representing a fusion and as an attempt to foster social coherence in the fragmented Argentinian society.

 

The universality of tango

Tango’s transmission through the time and space is submitted to the determinism of ecology of action.   The principle of ecology of action is central: once an artistic creation enters into a different cultural environment, it distances itself from the historical and cultural context in which it was created, it enters into a set of multiple interactions and feedbacks and ends up coming from its teleology, or even gets a completely different meaning. The ecology of action has a universal value. (Morin E., 2005).

We encounter the aesthetics of tango according to the structure defined by our history and our cultural tradition (structural coupling: Maturana, H., & Varela F., 1980).  We are open to interaction to the degree we have receptors capable of handling the stimuli of tango. What resonates from the depths of tango is an asymmetrical harmony, totally different from the academic ‘’Euclidean’’ harmony. It is the harmony of those who feel and conceive the existence and the world passionately, the harmony of ecstasy and of those who exceed the allowable limit of emotion and expression.

The forms and contents of culture reverberate and mutate continually. Cultures as ever-changing constructs emerge from interactions among individuals, and communities. Aesthetic standards are social ideals in which communal subjectivity is concretized and elaborated.  These values are continually being negotiated and explored at all levels of subjectivity.

It is the external embodiment of the community’s subjective life, and, culture reflects back to us who we are as a people; we continually act upon (and within) our culture to refine and perfect it—and in so doing, we refine ourselves.

Other people’s cultures interacting with our culture begins to influence society’s idea of art. In other words, in the creation and appreciation of art, there is a vast, complex dialectic, a creative encounter with our own subjectivity by which we are renewed.

With the mediation of art, we try to eliminate the borders that divide us, we are trying to escape from our solitude, to abolish the polarity between the self and the world. The potential space that exists between subjective experience and objective reality is the area of cultural experience (Winnicott 1971).

 

Globalization, in contrast to universality, along with the free movement of commodities imposes global cultural hegemony and homogenization. Tango in its new bourgeois version was readdressed to the world market.  It became an ‘exotic’ good in the political economy of Passion.

For the philosopher and musician Gustavo Varela, the revival is really a fact that is not touching the popular classes it rather excites the middle classes. There are some foreign fanatics.  In the wider Buenos Aires there is no milonga, there is cumbia. Cumbia villera expresses currently the marginal classes who live mainly ιn slumming around Buenos Aires. It is a furious primordial sound and talks about the experiences i.e. chase with police etc. (Varela 2010).

While the African rhythms that gave birth to tango were suppressed and confined as the dance form was ‘refined’ by Western Europeans, those roots nevertheless sustained the vital passion inherent in the dance, because they sprang from and spoke to the collective soul of humanity.  Jung believed that a crisis opens the door to the Collective Unconscious and allows an archetype to reveal a profound truth hidden from consciousness. By its revelations It tries to save us from mental inertia and shows us that there is something incompatible, not assimilated and conflicting inside us.

 

Epilogue

An ongoing complex dialectic forms the universality of tango from its origin. The first is connecting humans by means of the collective unconscious, as a true continuation of ancient rituals relating to the existence and death and also as symbolic art of high aesthetics. Tango undergoes a constant elaboration as it encounters other cultures across space and time. Today, tango bears similarities to the tattoo that one can fill the whole body, and can  remove it anytime, but can just as well symbolize a sign in life which is indelible.

FOOTNOTE

*Conventillo was the poorly home that rented by immigrants. It consisted of several rooms around a central courtyard.

 

REFERENCES

Castro, D. S. (1990). The Argentine Tango as Social History, 1880-1995: The Soul of the People. Mellen Research University Press, San Francisco.

Dimov J, y  Cárdenas Rivarola H. La danza del tango. Pre Dimov Jorge ; Osvaldo Jorge Capello; Beatriz Caso de Leveratto; Vera Neuman; Rafael Alberto Retondano; Stella Maris Silvani de Capello; R. Horacio Etchegoyen*

Dimov J Angustia, nostalgia y melancholia Algunas notas sobre el psicoanálisis y el tango * Médico, Posadas 1580, Buenos Aires VERTEX Rev.Arg.de Psicquiat/2004, vol XV:222-226

Ferrer, Horacio. (1999) El tango: su historia y evolución. Buenos Aires: Ediciones  Continente,

Ferrero Antonio (2006) El Tango, una estética de la pasión Publicado en Abril

Figueroa S, y Dreher J. 2002El abrazo entre extraños en el tango argentino. 31a Congreso de la Sociedad Alemana de Sociología, Actas. Leipzig, 7-11 de octubre.

Hurtado Gustavo (1994): Tangoanálisis – De papusas que no oyen y varones amuraos ; Club de Estudio,. Pág. 25 /26.

Jenkins Hugh PhD1 (2014) Time and timing in therapy with reference to some philosophical and anthropological ideas ISSUE 4 APRIL 2014- SYSTEMIC THINKING & PSYCHOTHERAPY

Jung Carl Ο άνθρωπος και τα σύμβολά του, εκδ. Αρσενίδη, Αθήνα

Kohut, H., Levarie, S. (1950). On the enjoyment of listening to music., Psychoanal. Q., 19:64-87.

Kohut, H. (1957). Observations on the psychological functions of music., J. Amer. Psychoanal. Assn., 5:389-407.

Marie Lois Jaeck (2003) The Body as Revolutionary Text: The Dance as Protest Literature in Latin America Ciencia Ergo Sum, vol. 10, núm. 1, marzo,

Μορέν Εντγκάρ  (2005) Η μέθοδος τόμος 4. Οι ιδέες: Η εστία, η ζωή, τα ήθη και η οργάνωσή τους Εκδόσεις του Εικοστού Πρώτου Χριστάκης

Nachmanovitch, S. (2001), Freedom: Commentary on paper by Philip A. Ringstrom. Psychoanal. Dial., 11:771–784.

Nietzsche Friedrich (1908): Human, All Too Human: A Book for Free Spirits by Friedrich Wilhelm Nietzsche ^ http://www.gutenberg.org/files/38145/38145-h/38145-h.htm

Ringstrom, P. (2001b), ‘Yes, and…’; How improvisation is the essence of good psychoanalytic dealogue: Reply to com- mentaries. Psychoanal. Dial., 11:797–806.

Sábato Ernesto  2003 Antes Del Fin  Planeta Publishing

Salas Horacio (1996) El tango segunda edición Planeta

Savigliano, M. E. (1995). Tango and the Political Economy of Passion. Boulder, Oxford: Westview Press, San Francisco.

Segal H. Sueño, fantasma y arte. Buenos Aires, Nueva Visión. 1995

Varela Gustavo (2010) Análisis del tango. http://www.elsaborsaberdelpsicoanalisis.org  

Winnicott D. W. 1971Chapter 7 The Location of Cultural Experience1 PLAYING & REALITY Tavistock Publications ©