Νίκος Μαρκέτος, Ψυχίατρος, Ψυχοθεραπευτής
Πρώτα
θα πρέπει να μάθουν
να
υποφέρουν,
Μετά
να αγαπούν,
μετά
να φεύγουν,
Και,
τέλος, να περπατούν
χωρίς
καμία σκέψη
στίχοι του ποιητή Homero Exposito*
από το tango «Naranjo en flor»
Το πάθος
Ο Ferrer λέει:
" το tango είναι ένας τρόπος ζωής, να αισθάνεσαι και να συλλαμβάνεις
παθιασμένα την ύπαρξη και τον κόσμο».
Αυτό είναι ένα πάθος που είναι μεταδοτικό, γίνεται πανδημία και ένα φως
που μετακινεί τις σκιές, και μια χειρονομία που προσκαλεί στο συμπόσιο της
ζωής».
Πρόκειται για το πάθος να βιώνει κανείς με όλο του το «είναι» την διεργασία της ζωής, χωρίς να
αναχαιτίζεται από τον έλεγχο, την σκηνοθεσία ή τις αυταπάτες, Να ζει τα συναισθήματα σε όλο τους το βάθος
και την ένταση. Η ζωή είναι κάτι που την παίρνει το ρέμα (va à la derive). H ζωή παρασέρνεται από το ρέμα,
αγγίζει που και που κανένα βράχο, σταματάει λιγάκι, κάπου οπουδήποτε, χωρίς να
καταλαβαίνει τίποτα (Lacan, 1966).
Η δύναμη του πάθους
είναι ικανή να οδηγήσει σε καταστρεπτικές ή/και δημιουργικές δραστηριότητες.
Η σχέση με το
αντικείμενο (πρόσωπο ή ιδανικό) είναι ερωτική και η αγάπη ανιδιοτελής και άνευ
όρων. Όταν ο παθιασμένος δεσμός περνά από το μητρώο της
ευχαρίστησης στο μητρώο της ανάγκης, το υποκείμενο υποτάσσεται στην εξουσία του
άλλου, και ως εκ τούτου του παραχωρεί τη δυνατότητα να προκαλέσει το μέγιστο
πόνο. Αυτή η υποταγή, προκαλεί το μίσος και την καταστροφική παρόρμηση. Σε
αυτόν τον τομέα λειτουργεί η ενόρμηση του θανάτου. Μπορεί να σκοτώσουν ή να
πεθάνουν "για την αγάπη", μπορούν να σκοτώσουν ή να πεθάνουν για την
απουσία ενός εθιστικού αντικειμένου.
Όταν υπάρχει
ψυχολογική ή κοινωνική ευαλωτότητα, και η ανάγκη για ψυχική και κοινωνική
επιβίωση είναι μεγάλη, το υποκείμενο παγιδεύεται σε παθιασμένες προσκολλήσεις,
ακραίας εξάρτησης και εκμετάλλευσης. Η αναγκαιότητα του δεσμού συνεπάγεται το
αναπόφευκτο της αλλοτρίωσης, διότι η επιθυμία κάποιου να επιμένει στη δική
οντότητα απαιτεί την υποβολή σε έναν κόσμο των άλλων που δεν είναι ουσιαστικά
δικός του. Αυτές οι προσηλώσεις αποτελούν το συνδετικό κρίκο της ψυχικής ζωής
της εξουσίας (Butler, 1993).
To θέμα του έρωτα
και του θανάτου επαναλαμβάνεται πολλές φορές στους στίχους των tangos, όπως στο
tango “Pasional” σε στίχους του Mario Soto και μουσική του συνθέτη Jorge
Caldara, παιγμένο από την ορχήστρα Pugliese.
|
Te quiero siempre así… estás clavada en mí
como una daga en la carne.
Y ardiente y pasional… temblando de ansiedad
quiero en tus brazos morir.
|
Σ 'αγαπώ πάντα
έτσι ... κολλημένη σε μένα
σαν ένα στιλέτο
στη σάρκα .
φλογερός και
παθιασμένος...τρέμοντας από ανησυχία
Θέλω να πεθάνω
στην αγκαλιά σου
|
Ενα επαναλαμβανόμενο μοτίβο παθιασμένης
προσκόλλησης, στους στίχους του tango είναι η «μοιραία γυναίκα» (femme
fatale). Η femme fatale
είναι μια διάσταση του πάθους που έχει ενσαρκωθεί σε έναν τύπο γυναίκας
που είναι ικανή να οδηγήσει τον άνδρα στο χειρότερο. Η φαντασίωση
του άνδρα για την femme fatale
ατενίζει τον κίνδυνο της αυτοκαταστροφής στην αγάπη. Συχνά εν γνώσει του
υποτάσσεται στα θέλγητρα της γιατί αυτό που ο ίδιος ακριβώς επιθυμεί είναι η
επικίνδυνη σεξουαλικότητά της (Bronfen Ε., 2004).
Η femme fatale
είναι ένα αρχετυπικό αντικείμενο του πόθου, ενώ ταυτόχρονα, χρησιμοποιεί το
κύρος της σαν εργαλείο ή σαν όπλο στην διαμάχη των φύλων, για να υπερασπίζεται την ψυχική της υπόσταση και
διαπράττει τα «θανάσιμα αμαρτήματα» της ανυπακοής και της εγωιστικής επιθυμίας:
να θέλει και να παίρνει πράγματα για τον εαυτό της (Place, 1998).
Το tango ‘’Mi noche
triste’’ , του Pascual Contursi, σηματοδοτεί την έναρξη ενός από τα τυπικά
δράματα αγάπης στο tango : «Ο εγκαταλελειμμένος άνδρας»
|
"Percanta
que me amuraste
en lo mejor de mi
vida
dejándome el alma
herida
Espinas y en el
corazon,
sabiendo que te
queria,
que vos eras mi
Alegría
y mi sueño
Abrasador
para Mí ya no hay
Consuelo
y por eso me
encurdelo
pa' olvidarme de
tu amor ".
...
"Y si la
vieras catrera
como se pone
Cabrera
Cuando no nos a
los dos ».
|
Με
παράτησες γυναίκα
Πάνω
στο άνθος της ζωής μου
αφήνοντας
πληγωμένη την ψυχή μου
και
αγκάθια στην καρδιά,
αν
και ήξερες ότι σε αγαπούσα,
πως
εσύ ήσουν η χαρά μου
και
το όνειρο μου το καυτό
για
με δεν έχει παρηγοριά
γι’
αυτό συνεχώς μεθοκοπώ
από
την αγάπη σου να ξεχαστώ.
….
«Και
αν κοιτούσες το κρεβάτι
Πως
θυμώνει που δε μας βλέπει
να
πλαγιάζουμε μαζί ".
|
Ένα άλλο μοτίβο παθιασμένης σχέσης είναι το
«σύμπλεγμα του δαιμονικού εραστή», που χαρακτηρίζεται από μια προσπάθεια της
γυναίκας να υπερβεί τον εαυτό της σε μια
κατάσταση απόλυτης δοτικότητας, αλλά αποτυγχάνει δραματικά. Η γυναίκα χάνει την
αυτονομία της, υποτάσσεται στην κατοχή του άνδρα, και καταλήγει σε μια
σαδομαζοχιστική, συγχώνευση μαζί του. Η κατοχή ακολουθείται από την εκμετάλλευση και την εγκατάλειψη από το
αρσενικό «άλλο» πάνω στον οποίο η γυναίκα έχει προβάλει όλες της τις
προσδοκίες. Τότε ο φαντασιακός
αρσενικός μέντορας μετατρέπεται στην
αρνητική πλευρά της εικόνας του πατέρα, που έχει επιβληθεί ψυχικά στον εσωτερικευμένο
παιδικό της κόσμο. Όταν η επιθυμητή
παράδοση σε ένα πανίσχυρο μέντορα καταλήγει στην υποταγή σε έναν δαιμονικό εραστή, οι υπάρξεις των
γυναικών αυτών σβήνουν τόσο ψυχικά όσο
και σωματικά (Kavaler S., 2000)
Το tango ‘’Madame Ivonne’’ του Enrique
Cadícamo που γράφτηκε το 1933 αφηγείται την ιστορία μιας παριζιάνας νεαρής
κοπέλας ("pebeta") από την γειτονιάς της Μονμάρτης, με εύθυμη διάθεση και ομορφιά με την οποία όλοι
οι άντρες είναι ερωτευμένοι. Μέχρι ότου
φθάνει ένας Αργεντινός, τον ερωτεύεται και τον ακολουθεί στο Buenos Aires. Στο τέλος μας δείχνει ότι δέκα χρόνια
αργότερα, αυτή εξακολουθεί να είναι στο Buenos Aires και έχει αλλάξει από
Mamuasel Ivonne σε «madame» (μια γυναίκα που διευθύνει ένα πορνείο) και έχει
χάσει τα πάντα: ομορφιά, νιότη, χαρά ...
ακόμη και τον άνδρα που την έφερε στο
Μπουένος Άιρες.
|
Madame Ivonne,
la Cruz del Sur
fue como el sino,
Madame Ivonne,
fue como el sino
de tu suerte…
Alondra gris,
tu dolor me
conmueve,
tu pena es de
nieve…
Madame Ivonne…
Han pasado diez
años que zarpó de Francia,
Mamuasel Ivonne
hoy solo es Madam…
La que va a ver
que todo quedó en la distancia
con ojos muy
tristes bebe su champán.
Ya no es la
papusa del Barrio Latino,
ya no es la
mistonga florcita de lis,
ya nada le queda…
Ni aquel argentino
que entre tango y
mate la alzó de París
|
Madame
Ivonne,
ο
Σταυρός του Νότου ήταν σαν το πεπρωμένο,
Madame
Ivonne,
ήταν
το πεπρωμένο της τύχης σου ...
γκρίζος
κορυδαλλός
Ο
πόνος σου με συγκινεί,
Η
θλίψη σου είναι από χιόνι ...
Madame
Ivonne ...
Έχουν
περάσει δέκα χρόνια
από
τότε που έφυγε
από
τη Γαλλία,
Η
Mamuasel Ivonne σήμερα είναι μόνο
Madam...
που
βλέπει τα πάντα να είναι πολύ μακρινά
πίνει
την σαμπάνια της με πολύ λυπημένα μάτια.
Δεν
είναι πια το όμορφο πλάσμα του Καρτιέ Λατέν,
δεν
είναι πια ο ταπεινός κρίνος,
Δεν
έχει μείνει τίποτα ... Ούτε καν αυτός ο Αργεντινός
Που
μεταξύ του tango και του πράσινου τσαγιού την πήρε από το Παρίσι
|
Ο ερωτισμός
Υποστηρίζεται ότι
το tango είναι ο χορός της σεξουαλικότητας, και γι’ αυτό, αρχικά απαγορεύτηκε,
και λογοκρίθηκε. Το ζευγάρι χορεύει σε
κλειστή αγκαλιά και σε αντικριστή τοποθέτηση, έτσι ώστε να επιβάλλεται η
μεγίστη δυνατή επαφή των σωμάτων. Τα
σώματα βρίσκονται σε συντονισμό και σε αισθητηριακή και αισθησιακή συναλλαγή,
και ενώνονται σε μια ενεργητική συγχώνευση.
Αυτή η «ευδαίμων συγχώνευση" (Hawkes, 2003) περιγράφεται από
ορισμένους σαν η αόριστη και υπερβατική "στιγμή του tango" (Thomas
& Sawyer, 2005). Έχοντας την εμπειρία αυτή
επιστρέφουν στο χορό σε μια συνεχή επιδίωξη να την ξαναβιώσουν. Αυτή η κατάσταση είναι που δίνει στο tango μια "εθιστική" ποιότητα.
Η Laurie Hawkes
(2003), μια Γαλλίδα θεραπεύτρια που
οργανώνει Ψυχοθεραπευτικά workshops μέσω
του tango αναφέρει: «Η έξαψη και η
ερωτική εμπειρία σημαίνει την ζωντάνια και την έξαψη που προήλθε από την τόνωση
της επαφής με την ετερότητα (το άλλο πρόσωπο, το άλλο φύλο, τις σκέψεις, τα
συναισθήματα του άλλου, τις αντιδράσεις, κ.ο.κ). Στο χορό μπορεί να υπάρξει όλο
το φάσμα των ερωτικών συναισθημάτων και εμπειριών.
Πολλές γυναίκες
περιγράφουν ένα συναίσθημα ευφορίας, «σα να είναι ερωτευμένες", μετά από μερικούς
καλούς χορούς με τον παρτενέρ τους, κατά τη διάρκεια των οποίων είχαν καλό
συντονισμό. Λιγότεροι άνδρες ομολογούν αυτή την αίσθηση, αν και αυτοί φαίνεται
να νοιώθουν ένα είδος μαγείας όταν φθάνουν σε αρμονία χορεύοντας με την ντάμα
τους. Ωστόσο, αυτή η επαφή σπάνια είναι πραγματικά σεξουαλική. Οι περισσότεροι
χορευτές ασχολούνται περισσότερο με το να
διευθύνουν ή να ακολουθούν καλά, εκτελώντας τα βήματα τους με ακρίβεια.
Καθώς οι χορευτές αποκτούν
μεγαλύτερη σιγουριά, ανακαλύπτουν την έξαψη του να κινούνται μαζί με τον άλλο,
να φθάνουν σε ένα βαθύτερο επίπεδο
κατανόησης σε ένα υποσυμβολικό επίπεδο. Αυτή η έξαψη μπορεί να αναζωογονήσει
στη συνέχεια άλλες πτυχές της ζωής τους.
Ο ερωτισμός του ίδιου του σώματος, της ζωντάνιας ενός ατόμου, η εμπειρία
της χαράς της κίνησης, το αίσθημα ικανότητας και συντονισμού με τον/την
παρτενέρ, η ανταλλαγή ενέργειας, η
αίσθηση της ενέργειας του/της παρτενέρ
που ανταποκρίνεται στη δική τους -όλα
αυτά μπορούν να ξυπνήσουν τα σεξουαλικά συναισθήματα σε κάποιον, αν και αυτό
δεν συμβαίνει απαραίτητα»
Ορισμένοι παρομοιάζουν το tango με την
εξάσκηση του διαλογισμού Ζεν. Άλλοι θεωρούν το tango ως ταντρική άσκηση,
δηλαδή, μια πνευματική πρακτική που αναγνωρίζει το σώμα και τις επιθυμίες του.
Οι Brian Dunn και Deborah Sclar κάνουν
εργαστήρια "Tantric Tango" στο Κολοράντο (Polo 2010). Η Johanna Siegmann (2000), συγγραφέας του
βιβλίου «The Tao of Tango», συνδέει το tango με την κινεζική φιλοσοφία του Τάο.
Ο Massimo Habib, ένας θεραπευτής tango στην Ιταλία, περιέγραψε την προσέγγιση του, ως μια προσπάθεια να
«εξισορροπήσει τα αρσενικά και θηλυκά μέρη του κάθε ατόμου με ειδικές ασκήσεις,
ώστε να μπορούν να βιώσουν τα δύο μέρη του εαυτού τους (Polo, 2010).
Η
επιθυμία
Η επιθυμία, δεν
έχει πραγματικά ένα αντικείμενο. Δεν μπορεί να λεχθεί ότι είναι για κάτι. Ή
μάλλον, στο βαθμό που είναι για κάτι, είναι επίσης αναγκαστικά για κάτι άλλο.
Οι ανάγκες και οι απαιτήσεις μπορούν να ικανοποιηθούν, αλλά η επιθυμία δεν
μπορεί, και η υποκατάσταση είναι ο πιο αξιόπιστος κανόνας της. Η διαδικασία της
ανακάλυψης αυτού που θα μπορούσαμε να
αποκαλέσουμε "την αλήθεια" της δικής μας επιθυμίας, περιλαμβάνει τη
διερεύνηση των υποκατάστατων, όπως αυτά
ορίζονται στην ιστορία του υποκειμένου.
Η αλυσίδα των μεταθέσεων θα κινείται πάντα προς την κατεύθυνση της
παιδικής ηλικίας και, βεβαίως, σε συναντήσεις με τη μητέρα. Οι πρώτες επιθυμίες μας ήταν ανέκφραστες, το πρώτο μας αντικείμενο άγνωστο, και κάθε
«επανεύρεση» του αντικειμένου της επιθυμίας μας σε όλη τη ζωή δεν θα είναι ποτέ
εντελώς διαχωρισμένη από την πλάνη
(Perelberg, 2012).
Η Irigaray γράφει,
«Έτσι, αυτό που οι γυναίκες επιθυμούν είναι ακριβώς τίποτα, και ταυτόχρονα
τα πάντα. Η επιθυμία της γυναίκας
περιλαμβάνει μια διαφορετική οικονομία που υπονομεύει το αντικείμενο-στόχο της
επιθυμίας, διαχέει την γραμμικότητα προς την μεμονωμένη ικανοποίηση, διασαλεύει
την πίστη σε ένα μόνο λόγο».
Η De Beauvoir
θεωρεί ότι, για την γυναίκα η επιθυμία συνδέεται με τον μυστικισμό. Η ικανοποίηση μοιάζει με την εμπειρία των
μυστικιστών που λένε ότι δοκίμασαν αλλά δεν ξέρουν τίποτα γι’ αυτό (De
Beauvoir, 1949).
Aγκαλιά
Η περιπλάνηση στον
χορό του tango αρχίζει με την αγκαλιά, την αρχική και ιδιαίτερη στιγμή που
συναντά για πρώτη φορά, ο άνδρας την γυναίκα. Μεγάλο μέρος του tango χορεύεται
σε κλειστή αγκαλιά στην οποία τα σώματα είναι τόσο κοντά ώστε οι ρυθμοί της
καρδιάς και της αναπνοής να είναι αντιληπτοί. Αυτό το πλαίσιο, παραχωρεί στο
συναίσθημα, το δικαίωμα να οδηγήσει τα βήματα των χορευτών. Το tango είναι μια συναισθηματική
διεργασία. Ο Juan Carlos Copes, ένας
από τους πιο γνωστούς χορευτές tango στον κόσμο, συνόψισε αυτήν ιδιαίτερη σχέση ως εξής: "Μερικές φορές υπάρχει σύγχυση ότι το tango είναι τα βήματα. Όχι tango είναι
το συναίσθημα. Είναι μια καρδιά και τέσσερα πόδια "(Santiago &
Groisman, 1993).
Η
οικειότητα
Χορεύοντας tango
"με έναν τρόπο που είναι επαναλαμβανόμενος, προβλέψιμος, και
ενθαρρυντικός, έχουμε τη δυνατότητα να πλησιάσουμε (λιγότερο ή περισσότερο κοντά,
ανάλογα με την επιλογή μας) και την βεβαιότητα του διαχωρισμού και
επανασύνδεσης στη συνέχεια. Ο χορός είναι μια συμβολική αναπαράσταση για ότι
συμβαίνει σε μια οικεία σχέση: ένα παιχνίδι τήρησης και παραβίασης των
προσωπικών ορίων.
μια προσομοίωση της διεργασίας εξάρτησης- σύγκρουσης -και αμοιβαίας
αλληλεξάρτησης. Οι παρτενέρ στηρίζονται στον άξονα τους αλλά μπορεί να
διεισδύσει ο ένας στον χώρο του άλλου όταν κάνουν “sacada”, ή όταν στηρίζεται η
ντάμα στην ισορροπία του καβαλιέρου στην “volcada”.
Tα φυσικά όρια του
tango επιτρέπουν μια υγιή εξερεύνηση της σχέσης μας με την οικειότητα.
Αντιφατικές
επιθυμίες σηματοδοτούν την οικειότητα της καθημερινής ζωής: οι άνθρωποι θέλουν
να είναι ευάλωτοι αλλά και παντοδύναμοι, να έχουν τρυφερότητα αλλά δείχνουν
επιθετικότητα, να είναι προβλέψιμοι και μυστηριώδεις (Berlant, 2000). Η οικειότητα μπορεί να τρομάξει γιατί
ενεργοποιεί φόβους ότι θα απορροφηθεί κάποιος από τον άλλον, θα απωλέσει τον
εαυτό του, ειδικά αν ο βασικός πυρήνας του εγώ δεν είναι στέρεος. Μια τέτοια
κατάσταση ενεργοποιεί την κυκλική αλληλουχία
προσέγγισης-σύγκρουσης-απομάκρυνσης-επαναπροσέγγισης.
Εμπιστοσύνη
Δεν μπορεί το
ζευγάρι να χορέψει tango χωρίς αμοιβαία
εμπιστοσύνη. Η εμπιστοσύνη υπεισέρχεται
σε κάθε κατάσταση που υπάρχει έκθεση, της ευάλωτης πλευράς του εαυτού. Θέλουμε να εμπιστευτούμε τον άλλον ότι δεν θα
εκμεταλλευτεί την ευαισθησία μας, για να μας εκβιάσει ή να μας ελέγξει και να
βεβαιωθούμε ότι δεν θα μας προδώσει. Η
εμπιστοσύνη δεν είναι μια διάκριση που απονέμεται. Είναι μια διεργασία του «σχετίζεσθαι» και
εξελίσσεται όσο κανείς εμπιστεύεται τις δυνατότητες να διαχειρισθεί τις δικές
του ευαλωτότητες και επομένως να γίνεται πιο τολμηρός στην έκθεση. Απαιτείται ένας βαθμός ενσυναίσθησης γιατί τα
ιδιοτελή κίνητρα ακυρώνουν την εμπιστοσύνη.
Η βασική
εμπιστοσύνη (Erikson E.,1959) εγκαθιδρύεται στα πρώτα χρόνια της ζωής. Το βρέφος εξαρτάται από άλλους για να
ικανοποιήσει τις ανάγκες του. Εάν αυτό επιτευχθεί το παιδί αναπτύσσει στο εξής
μια σταθερή αίσθηση εμπιστοσύνης. Αν η κρίση δεν επιλυθεί, θα κουβαλά μια
αίσθηση δυσπιστίας και φόβου στις ενήλικες σχέσεις της ζωής του. Μόνιμα θα
επιχειρεί να ελέγξει ή να χειριστεί το περιβάλλον που θεωρεί απαραίτητο για την
επιβίωση του.
Ο
πόνος και η νοσταλγία
Από την αρχή το
Tango είναι νοσταλγικό. Αναφέρεται σε ένα παρελθόν που ήταν ιδανικό. Η εξορία,
είναι μια υπαρξιακή εξορία. Ο άνθρωπος αποσταθεροποιημένος ο ίδιος, χορεύοντας
κουμπώνει τον πόνο της ύπαρξης σε μια γιορτή που είναι πάντα φιλόξενη. Το βάθος
του συναισθήματος είναι απαραίτητo, τόσο ώστε υπάρχει μια παροιμία που λέει ότι
"Θα πρέπει να έχουν υποφέρει στη ζωή για να χορέψουν το tango"
(Jaffe, 2007).
Στο tango
εκφράζεται και αντιμετωπίζεται η απώλεια που είναι ή απώλεια των
ρομαντικών ονείρων, για την ελευθερία,
την δύναμη και την ασφάλεια. Όλες οι εμπειρίες μας από την απώλεια, φέρνουν στο
νου την αρχική σχέση, με την αρχέγονη μητέρα.
Όλοι κουβαλάμε μέσα μας το σημάδι εκείνης της πρώτης σχέσης του εαυτού
μας με τον κόσμο μέσα από την καθολική μητέρα. Η απομάκρυνση από αυτήν, είναι
μια πραγματικότητα άρρηκτα συνδεδεμένη με όλη την ανθρώπινη νοσταλγία, τη
θρησκεία και την πίστη σε πολιτικές ουτοπίες. Όταν, ως ενήλικες, λαχταράμε για
ό, τι έχει χαθεί, αναφερόμαστε ψυχικά σε κάτι άγνωστο και προ της
συμβολοποίησης. (Stets J. E. & Burke
P.J.)
Το γνωστό tango
VOLVER του Alfredo Le Pera αναφέρει :
"Siempre se vuelve al primer amor"
"
πάντα γυρνά πίσω στην πρώτη αγάπη
Στο Tinta roja (κόκκινο μελάνι), tango του Cátulo Καστίγιο και Sebastian Piana (1941), εκφράζεται όμορφα
η νοσταλγία του μετανάστη για την μακρινή πατρίδα:
|
Y
aquel buzón carmín.
Y
aquel fondín donde lloraba el tano su rubio amor lejano que
mojaba con bon vin.
|
Και αυτό κόκκινο γραμματοκιβώτιο.
Και αυτή η υπόγεια ταβέρνα,
Που ο Ιταλός έκλαιγε για μια ξανθιά
Μουσκεύοντας την μακρινή αγάπη
με φτηνό κρασί.
|
Σε αυτό το tango, όπως και σε πολλά
άλλα, εκφράζεται η νοσταλγία και ο θρήνος του μετανάστη που με παραστατική
σαφήνεια επικαλείται την μακρινή ξανθιά και την ίδια στιγμή, την παιδική ηλικία
και τον πολιτιστικό χώρο, όπου πέρασαν
τα πρώτα χρόνια της ζωής τους. Το ίδιο tango συνδέει την λαχτάρα για
τη μακρινή πατρίδα με τα χαμένα χρόνια της παιδικής ηλικίας και ρωτάει:
|
¿Pónde estará mi arrabal?
¿Quién se robó mi niñez?
¿En qué rincón, luna mía, volcás,
como entonces, tu clara alegría?
|
Που είναι η γειτονιά
μου;
Ποιος έκλεψε την παιδική
μου ηλικία;
Σε ποια γωνία,
το φεγγάρι μου, Αδειασε
όπως και τότε,
η αγνή χαρά μου
|
Μαζί με τις ελπιδοφόρες προσδοκίες που
συχνά οδηγούν σε μετανάστευση συγκλίνουν τα συναισθήματα του πόνου και της
νοσταλγίας για την χαμένη πατρίδα και παιδική ηλικία. Από ψυχαναλυτική άποψη
μπορούμε να καταλάβουμε ότι όταν πένθος για όλες τις απώλειες γίνεται
ανυπόφορο, ακολουθούν παρανοϊκοι σχιζοειδείς μηχανισμοί που αρνούνται την
απώλεια και να εξιδανικεύουν το χαμένο (Dimov J. Et al, 2004).
Ο μηχανισμός της εξιδανίκευσης αρνείται
απερίφραστα ότι η μακρινή πατρίδα είναι επίσης μια μητέρα που δεν έδωσε, ή που
δεν κράτησε εκείνους που άφησε να φύγουν.
Με αυτή την έννοια, η μετανάστευση είναι μια τραυματική εμπειρία που
επαναλαμβάνεται συνεχώς σε διάφορα πλαίσια`. Η πατρίδα που διώχνει τον
μετανάστη και η γυναίκα που εγκαταλείπει (amura) είναι το ίδιο φαινόμενο όπως είναι επίσης η μετανάστευση από την ύπαιθρο στην
πόλη και από τα προάστια στο κέντρο της πόλης.
Με το δράμα του ταυτίζεται καθένας που έχει νοιώσει διωγμένος περιττός και
άχρηστος.
Η γυναίκα στην μυθολογία του tango
Στην μυθολογία του
tango κατοικούν τα αρχέτυπα της γυναίκας μούσας, και της γυναίκας Porteña. Η La Rubia Mireya είναι μια μυθική γυναίκα,
που εφευρέθηκε στους στίχους των τραγουδιών και στην φαντασία των tangueros,
και αντιπροσωπεύει την μούσα της εποχής της.
Ο Julián Centeya (1963) λέει γι’ αυτήν «Ίσως η ξανθή Mireya να μην
υπήρξε ποτέ. Ενδεχομένως η ψηλή, λεπτή και αριστοκρατική φιγούρα της να μην
χόρεψε ποτέ τον αργό, κυματιστό ρυθμό του tango. Αλλά…! το tango – που την
χρειαζόταν την εφηύρε στην υγρασία ενός τραγουδιού. Και, μείς που είμαστε η
γενιά που την δέχθηκε με αυτό τον τρόπο, η απεριόριστη φαντασία μας την έφερε
κοντά μας, για να την κρατήσουμε, έτσι ανθρώπινα μέσω ενός πόνου, και να την
κάνουμε την Κυρία του tango εκείνης της περιόδου σαν ένα είδος θρύλου.»
Οι ποιητές έχουν
δημιουργήσει επίσης ένα είδος Porteña γυναίκας. Στο tango Mi noche triste, του
Pascual Contursi, συμπυκνώνoνται αριστοτεχνικά ήδη οι δύο εκδοχές της porteña
γυναίκας (Vázquez M., 1999). Της μητέρας και της ερωμένης:
|
"
Cuando Voy a mi cotorro
y lo veo
desarreglado ,
todo
triste abandonado
me dan
ganas de llorar"
"
Siempre Traigo bizcochitos
pa'tomar
con matecito
como
Cuando Estabas vos "
" Ya
no hay en el Bulin
aquellos
frasquitos lindos
adornados
con moñitos ...
"
|
«Όταν
πάω στο τσαρδί μου
Και
το βλέπω άνω κάτω,
όλα
λυπημένα ερημωμένα
Θέλω
να θρηνήσω "
"Φέρνω
πάντα κουλουράκια
Για
να πίνουμε το μάτε
όπως
όταν ήσουν εδώ "
"Δεν
υπάρχουν στο πορνείο
αυτά
τα χαριτωμένα μπουκαλάκια
στολισμένα
με κορδέλες ...
|
Σε αυτές τις στροφές ο άνδρας χάνει
την μητρική γυναίκα που στην αγάπη της
κυριαρχεί η τρυφερότητα, και τον κυριεύει η παθιασμένη αγάπη για την γυναίκα -
ερωμένη. Ετσι λέει :
|
"
Percanta que me amuraste
en lo
mejor de mi vida
dejándome
el alma herida
Espinas y
en el corazón,
sabiendo
que te quería ,
que vos
eras mi Alegría
y mi sueño
Abrasador
para Mí ya
no hay Consuelo
y por eso
me encurdelo
pa'
olvidarme de tu amor " .
…
" Y
si la vieras la catrera
como se
pone Cabrera
Cuando no
nos ve a los dos » .
|
Με
παράτησες γυναίκα
Πάνω
στο άνθος της ζωής μου
αφήνοντας
πληγωμένη την ψυχή μου
και
αγκάθια στην καρδιά,
αν
και ήξερες ότι σε αγαπούσα,
πως
εσύ ήσουν η χαρά μου
και
το όνειρο μου το καυτό
για
με δεν έχει παρηγοριά
γι’
αυτό συνεχώς μεθοκοπώ
από
την αγάπη σου να ξεχαστώ.
….
«Και
αν κοιτούσες το κρεβάτι
Πως
θυμώνει που δε βλέπει
Να
πλαγιάζουμε μαζί ".
|
Οι στίχοι των
πρώιμων tangos αναφέρονται συχνά σε παραστρατημένα κορίτσια. Είναι κορίτσια που προσπαθούν να απαλλαγούν
από ένα φτωχό κοινωνικό περιβάλλον και βρίσκουν την πορνεία ως την μόνη
διέξοδο. Η κοινωνική ανισότητα καταδικάζει τα φτωχά κορίτσια από δυστυχισμένες
οικογένειες να χρησιμοποιούν το σεξ ως μέσο για να χαρούν την ψυχαγωγία, και
τις πολυτέλειες. Τα tangos «Flor de Fango», «Margot», «Zorro Gris», «El Motivo», «Mano a
Mano», «Ivette», «Milonguita», είναι σαφή παραδείγματα.
Οι στίχοι του «Flor
de Fango» (λουλούδι της λάσπης) του Contursi μιλούν για την απόφαση μιας έφηβης
κοπέλας που για να κάνει αυτά που της άρεσαν, έπρεπε 'αναγκαστικά, να «χάσει
την τιμή της». Το τραγούδησε ο Carlos
Gardel το 1919 σε μουσική του Gentile,
και αργότερα o Charlo με την ορχήστρα του Francisco Canaro
"
Justo a los Catorce abriles
Te
entregaste a la Farra ,
Las
delicias del Gotan ,
Te
gustaban Las alhajas ,
Los
vestidos a la moda
Y Las
farras de champán . "
|
Δεκατεσσάρων
Μαϊων κοπελίτσα
Παραδόθηκες
στην νύχτα
Και
στου tango τα καπρίτσια
Σου
άρεσαν τα φκιασίδια,
Τα
φουστάνια και τα λούσα,
Της
σαμπάνιας τα ξενύχτια
|
Το tango Milonguita
-ένα όνομα με το οποίο ονόμαζαν τις νεαρές πόρνες- σε στίχους του Samuel Linnig
αναφέρεται σε ένα βασικό πρόσωπο της ιστορίας του tango: το κορίτσι της γειτονιάς
που θαμπώνεται από τα καμπαρέ
|
"¡Estercita!,
hoy te llaman Milonguita,
Flor de
lujo y de placer,
flor de
noche y cabaret.
¡Milonguita!
Los hombres te han hecho mal
Y hoy
darías toda tu alma
Por
vestirte de percal.
|
Estercita!,
σήμερα σε λένε Milonguita,
Λουλούδι
της νύχτας και της ηδονής,
Λουλούδι
του πλούτου και του καμπαρέ,
Milonguita!
Οι άντρες σε έκαναν να πονέσεις,
Τώρα
την ψυχή σου θα’ δινες ξανά,
Το
περκάλι να φορέσεις πάλι.
|
Οι στίχοι του tango
έχουν βαθιά συμβολικό φορτίο και πάνω απ’ όλα για το θέμα της μητέρας. Στις
πρώτες δεκαετίες του εικοστού αιώνα η στιχουργική του tangο ταλαντεύεται
ανάμεσα σε ελλιπείς και απογοητευτικές σχέσεις αγάπης και στο επαναλαμβανόμενο
θέμα της "μητέρας". Ο συγγραφέας Gustavo Cirigliano (1988) υποθέτει
ότι η παραβατική γυναίκα του Tango είναι η Αργεντινή (χώρα των ονείρων και των
υποσχέσεων), γυναίκα που απατά, προδίδει, ενώ η μητέρα συμβολίζει την ευρωπαϊκή
χώρα που άφησε πίσω του ο μετανάστης για να ακολουθήσει μια χίμαιρα.
Όταν ο Contursi
θέτει το ζήτημα της εγκατάλειψης στο τραγούδι Mi noche triste (1917), δημιουργεί επίσης ένα ευρύτερο ζήτημα
γύρω από την αναζήτηση της ‘άνευ όρων αγάπης, της αγάπης μιας γυναίκας που ποτέ
δεν προδίδει, θέλει πάντα το καλύτερο και συγχωρεί πάντα: αυτή είναι η μητέρα.
Ο payador[1]
José Betinoti, συνέθεσε δύο χρόνια πριν πεθάνει, το 1915, το βάλς μπαλάντα «Pobre mi madre querida» που το
τραγούδησαν πολλοί. Συγκλονιστική είναι η ερμηνεία του Alberto Castillo το 1949.
|
Pobre mi
madre querida,
qué de
disgustos le daba!
¡Cuántas
veces, escondida,
llorando
lo más sentida,
en un
rincón la encontraba!
Que yo
mismo al contemplarla,
el llanto
no reprimía.
Si es la
madre en este mundo
la única
que nos perdona;
con
sentimiento profundo,
sale amor
y no abandona
|
Καημένη
μάνα μου αγαπημένη,
Πόσους
καημούς της έδωσα!
Πόσο
συχνά την καημένη,
Από
την ψυχή να κλαίει
την
έβρισκα σε μια γωνία !
Εγώ
ο ίδιος να την βλέπω
να
μην συγκρατεί τον σπαραγμό της .
Αν
η μητέρα σε αυτόν τον κόσμο
Είναι
η μόνη που συγχωρεί ·
με
βαθύ αίσθημα αγάπης και δεν εγκαταλείπει .
|
Φεμινισμός και tango
Η θέση της γυναίκας
στον κόσμο του tango αντιστοιχεί στην κοινωνική θέση των γυναικών στην
Αργεντινή στις εκάστοτε ιστορικές και κοινωνικές περιόδους. Στην πρώιμη φάση το
tango, αποτέλεσε έκφραση του κόσμου του περιθωρίου και είχε αρκετές
διασυνδέσεις με το περιβάλλον των οίκων ανοχής.
Ο κανόνας υπαγόρευε ότι ο taita (λέξη της lunfardo[2]
που σημαίνει νταής) με ατάραχη σιγουριά να σέρνει την αισθησιακή, γυναίκα, στο
ρυθμό του, να επιβάλλει την άμεση επαφή με τη δύναμη του σώματός του, και να
την αναγκάζει να αφεθεί και "να
μεταφέρεται σαν υπνωτισμένη" ( Gustavo Hurtado, 1994) .
Εξελικτικά στη
διεργασία ενσωμάτωσης του tango στις κυρίαρχες κοινωνικές αξίες, ευνοήθηκε μια αιθέρια θεώρηση της
θηλυκότητας. Η αρσενική θέση
παρηγορείται με φαντασιώσεις για ρομαντική και ιπποτική αγάπη, που λειτουργούν
για να υποστηρίξουν την επιμονή του κυρίαρχου πατριαρχικού λόγου στην κοινωνική
σκηνή.
Μετά από όλη τη
εκδίπλωση του ανδρισμού, ο άνδρας είναι μόνος και ηττημένος, γονατίζει,
προσεύχεται και κλαίει. Στους στίχους του tango επαναλαμβάνεται, η ιστορία
του άνδρα που έχει εγκαταλειφτεί (στην γλώσσα lunfardo αποκαλείται
amurado) από το αντικείμενο, της αγάπης
του. Στο ομώνυμο tango Amurado” σε
στίχους του Jose de Grandis και μουσική των Pedro Maffia and Pedro Laurenz, ο
άνδρας χάνει το αντικείμενο της αγάπης του, και αναγνωρίζει τις αυταπάτες του.
|
Una tarde
más tristona que la pena que me aqueja,
arreglo su
bagayito y amurado me dejo.
No le dije
una palabra, ni un reproche, ni una queja,
la mire
que se alejaba y pense… Todo acabo!
O sera
porque me cruzan
tan
fuleros berretines
de andar
por los cafétines
a buscar
felicidad……
Cuantas
noches voy vagando, angustiado, silencioso,
recordando
mi pasado con mi amiga la ilusion;
|
Ένα
απόγευμα, πιο μελαγχολικό από την θλίψη που με στενοχωρεί
μάζεψε
τα πράγματά της και με εγκατέλειψε.
Δεν
της είπα μια λέξη, ούτε μια μομφή, ούτε καν μια μνησικακία,
Την
είδα να πηγαίνει μακριά και σκέφτηκα ...αυτό είναι όλο!
….
θα
μπορούσε να είναι επειδή είχα
τόσο
αξιοθρήνητες αυταπάτες
να
περπατώ σε μικρά καφενεία
σε
αναζήτηση της ευτυχίας ...
Πόσες
νύχτες περιπλανιέμαι, ανήσυχος, σιωπηλός,
και
θυμάμαι το παρελθόν μου με την φίλη
μου την ψευδαίσθηση ;
|
Σήμερα, οι ρόλοι
των φύλων έχουν αλλάξει σε τέτοιο βαθμό, που σίγουρα δεν είναι μόνο οι γυναίκες
που μπορούν να θεωρηθούν στην γυναικεία θέση σε σχέση με την «Άλλη απόλαυση». Καθώς οι γυναίκες έχουν
αποκτήσει μεγαλύτερη πρόσβαση στην φαλλική εξουσία, τόσο οι γυναίκες όσο και οι
άνδρες, όλο και περισσότερο υπόκεινται σε μια βαθιά κοινωνική αποξένωση. Μετά
από τις κατακτήσεις στο τομέα των ίσων δικαιωμάτων, ο φεμινισμός σήμερα
ανακηρύσσει την ριζική ετερότητα του θηλυκού.
Πολλές δυναμικές
και ανταγωνιστικές γυναίκες
αντιστέκονται στην ιδέα να τις οδηγεί ο άντρας, θεωρώντας αυτό συνώνυμο της
αδυναμίας. Σε άλλες - που έχουν μια απαιτητική επαγγελματική καριέρα- αρέσει η
άρση του ελέγχου που βιώνουν χορεύοντας tango, γιατί τους δίνεται μια ευκαιρία
να αφεθούν και να εξερευνήσουν μια άλλη πλευρά της θηλυκότητας τους.
Τα αρσενικά και
θηλυκά χαρακτηριστικά, τα οποία ο Carl Jung ονόμασε anima και animus,
συνυπάρχουν σε κάθε ένα από εμάς και είναι
συμπληρωματικά. Το κλειδί για την ισορροπία, τόσο στο χορό όσο και στη
ζωή, είναι οι ενέργειες να λειτουργήσουν
συμβιωτικά.
H Susan
Kavaler-Adler, Αμερικανίδα Ψυχαναλύτρια και χορεύτρια tango, διαφοροποιεί την παράδοση από την υποταγή. Θεωρεί ότι στο tango υπάρχει παράδοση στις
αισθήσεις στην μουσική και όχι υποταγή στον άνδρα. Η γυναίκα (που ακολουθεί) δεν μπορεί ποτέ να
παραδοθεί στην ψυχή του χορού και της μουσικής, αν δεν μπορεί να παραδοθεί στον
εαυτό της. Για να το επιτρέψει ο καβαλιέρος πρέπει να παραδοθεί κι αυτός, στον
εαυτό του, τη μουσική, και στην σύντροφό του. Αν ο καβαλιέρος ελέγχει τη
γυναίκα αυτή μπορεί μόνο ή να υποταχθεί ή να αντισταθεί αλλά δεν μπορεί ποτέ να
παραδοθεί. Το tango είναι για την αμοιβαία παράδοση. (Kavaler-Adler S., 2000).
Το βλέμμα
Acaricia
mi ensueño
el suave
murmullo de tu suspirar,
¡como ríe
la vida
si tus
ojos negros me quieren mirar!
Y si es
mío el amparo
de tu risa
leve que es como un cantar,
ella
aquieta mi herida,
¡todo,
todo se olvida..!
|
Χαϊδεύει
το όνειρό μου
το
απαλό φύσημα του αναστεναγμού,
Πως γελά η ζωή
Οταν
τα μαύρα μάτια σου θέλουν να με κοιτούν!
Και
αν είναι το δικo μου καταφύγιο
του
ελαφρού γέλιου σου είναι σαν το τραγούδι
που
ηρεμεί την πληγή μου ,
και όλα ξεχνιούνται .. !
|
El día que me quieras ( Canción de 1935)
Μουσική: Carlos Gardel,
Στίχοι: Alfredo Le Pera
Η χορευτική
περιπλάνηση του ζευγαριού σε μια milonga[3] ξεκινά
παραδοσιακά με το cabeceo. Cabeceo
ονομάζεται η διαδικασία με την οποία
γίνεται η συνάντηση του άντρα και της γυναίκας για να χορέψουν μαζί. Οι ντάμες κάθονται περιμετρικά της πίστας και
προσπαθούν να συλλάβουν την ματιά του καβαλιέρου με τον οποίο επιθυμούν να
χορέψουν, περιμένοντας εκ μέρους του το κάλεσμα σε χορό που το κάνει με το ένα
χαρακτηριστικό νεύμα του κεφαλιού.
Με την οπτική διαμεσολάβηση
διασταυρώνονται το εγώ που-κοιτά με το
εγώ «θέαμα». H εικόνα είναι η
περιοχή της αρχικής συνάντησης με τον άλλο, και επομένως είναι η περιοχή των
παρεξηγήσεων εκεί που ο ιδεοληπτικός τοποθετεί τον εαυτό του ως τον αόρατο
θεατή στην γκαλερί, ο υστερικός προσχωρεί αναφανδόν στην σκηνή του θεάτρου και
ο νάρκισσος απαιτεί να δει την εξιδανικευμένη εικόνα του εαυτού του-όπως την
φαντάζεται-(ιδεώδες εγώ) - σαν ιδωμένο από τον άλλον. Αναζητούμε το καθρέφτισμα του εαυτού μας στο βλέμμα των άλλων, πιστεύοντας
ότι θα μπορούσε να υπάρχει τελικά μια απάντηση στο ερώτημα, "Ποιος είμαι
εγώ;". Δεν υπάρχει καμία απάντηση
σ’ αυτό το ερώτημα, - δεν υπάρχει καμία αλήθεια που να μπορεί να δοθεί από ένα
ψυχικό όργανο εκτός του υποκειμένου (Perelberg, 2012) .
Η απόρριψη
Δεν μπορούμε τελικά να ελέγξουμε τι βλέπει ο
άλλος. Αυτό συμβαίνει επειδή η αντίληψη των άλλων για εμάς, είναι ενσωματωμένη
στην μετακινούμενη ύλη των δικών τους ασυνείδητων αναμνήσεων συναισθημάτων, και
φαντασιώσεων, και φιλτράρεται μέσω προβολικών μηχανισμών που μας κάνουν
επιθυμητές/ούς, ή απορριπτέες/ους, ή αόρατες/ους στο άλλο (Silverman 1996)
Η εκπλήρωση της
επιθυμίας εξαρτάται από τον άλλον, το υποκείμενο για να ικανοποιήσει την
επιθυμία του πρέπει να υποβάλει το αίτημα του στον άλλον (να περάσει μέσα από
τα σημαίνοντα του Άλλου). Η στέρηση της
διαθεσιμότητας, συνιστά την ματαίωση, που αν συνηχεί με πρώιμες εμπειρίες
στέρησης οδηγεί στον αποκλεισμό της έκφρασης των συναισθημάτων, και μνησικακία,
σε μια αρνητική προσδοκία ότι ο πόθος θα συναντά πάντα την αδιαφορία. Η
εδραίωση της πεποίθησης ότι ο άλλος είναι πάντα στερητικός, οδηγεί σε προβλητική
ταύτιση. Υποβάλλουμε δηλαδή τον άλλον
στην ιδέα να μας απορρίψει.
Η ευαισθησία στην
απόρριψη, αντανακλά τις συνέπειες της αποτυχίας του εγώ να ανταποκριθεί στις
απαιτήσεις του ιδεώδους του εγώ. Η απόρριψη εισπράττεται ως τιμωρία για σεξουαλικές και επιθετικές επιθυμίες. Το
άτομο νιώθει επιθετικότητα προς το πρόσωπο που θεωρείται ως η πηγή αυτής της
αποδυνάμωσης, αλλά η οργή τελικά
κατευθύνεται προς τον εαυτό (Brenner, 1975)
Επίλογος
Στον χορό είτε
οδηγεί κάποιος είτε ακολουθεί, είναι στον ίδιο βαθμό εξαρτημένος από τον άλλον.
Με αυτή την έννοια, το tango υπενθυμίζει την εγγενή, αναστρεψιμότητα της σχέσης
υποκειμένου-αντικειμένου στην ανθρώπινη αλληλεπίδραση: ο καθένας είναι
ταυτόχρονα και ενεργό υποκείμενο και αντικείμενο, υποκείμενος στην ισχύ που παρέχει
η θέση του άλλου. Υπάρχει αμοιβαία αλληλεξάρτηση. Προϋπόθεση για την αμοιβαία
αλληλεξάρτηση στον χορό είναι η
αυτοτέλεια του κάθε partner να ισορροπεί δηλαδή στον δικό του άξονα, αλλιώς ο χορός είναι ανέφικτος. Σε κάθε σχέση, η οικειότητα και η σύνδεση
αυξάνεται αν ο καθένας είναι διαφοροποιημένος και έχει μια στέρεη αίσθηση του
εαυτού .
H σύνδεση και η
οικειότητα είναι θεμελιώδες αίτημα των ανθρώπων. To tango περιέχει συμβολισμούς και
συμπυκνώσεις από την ψυχική ζωή αλλά και η κοινότητα του tango μπορεί να
αξιοποιήσει τις ψυχολογικές συνιστώσες του χορού για την ζωή.
ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΗ
*Ο Φροϋντ χρησιμοποιεί τρείς όρους για τον φορέα που
ωθεί το υποκείμενο να δράσει ηθικά:
-το ιδεώδες εγώ
(ιdeal-ich) η εξιδανικευμένη εικόνα του εαυτού του υποκειμένου (πως θα ήθελα να
είμαι, πως θα ήθελα να με βλέπουν οι άλλοι)
-το ιδεώδες του εγώ (Ich-ideal) είναι ο φορέας του
οποίου το βλέμμα προσπαθώ να εντυπωσιάσω με την εικόνα του εγώ μου. Ο Άλλος που
με επιτηρεί και με ωθεί να κάνω ότι καλύτερο μπορώ, το ιδανικό που προσπαθώ να
ακολουθήσω και να πραγματώσω
-το υπερεγώ (Uber-ich) Ο ίδιος φορέας με το Ich-ideal,
στην σαδιστική, εκδικητική του διάσταση
(Freud, 1914a).
Βιβλιογραφία
Berlant,
Lauren, Intimacy, 2nd Ed. (Chicago and London: The University of Chicago Press,
2000).
Brenner
C (1975) Affects and psychic conflict. Psychoanalytic Quarterly ; 44: 1–28.
Bronfen,
Elisabeth (2004) “Femme Fatalee—Negotiations of Tragic Desire” New Literary History, Volume 35, Number 1,
Winter 2004, pp.103-116 (Article)
Butler
Judith (1993). The Psyche and the Social –Politicizing of Psychoanalytical
Theory
Butler,
J. Bodies that matter: On the discursive limits of “sex”. London/New
York, NY: Routledge
Centeya
Julian (1963) Entre prostitutas y ladrones LP Azur Serie documental sonora SDS
22.503
Cirigliano
Gustavo, F.J.( 1988) Education y pais-Hacia una nueva teoria de la Argentina. Editorial
Humanitas, Buenos Aires,
De
Beauvoir Simon (1989) “The mystic” PART
III Chapter III The Mystic The second sex translated byHoward M. Parshley, New
York Vintage Book Edition
Dimov
Jorge ; Osvaldo Jorge Capello; Beatriz Caso de Leveratto; Vera Neuman; Rafael
Alberto Retondano; Stella Maris Silvani de Capello; R. Horacio Etchegoyen*Angustia, nostalgia y melancolía
Algunas notas sobre el psicoanálisis y el tango *
Médico, Posadas 1580, Buenos Aires VERTEX Rev.Arg.de Psicquiat/2004, vol
XV:222-226
Erikson,
E. H. (1959). Identity and the life cycle; Selected papers, with a historical
introduction by David Rapaport. New York: International University
Press.
Ferrer,
Horacio. (1999) El tango: su historia y evolución. Buenos Aires: Ediciones Continente,
Ferrero
Antonio (2006) El Tango, una estética de la pasión Publicado en Abril
Freud
On Narcissism: An Introduction (1914a), Karnac Books
Hawkes,
L. (2003). The tango of therapy: A dancing group. Transactional
Analysis Journal, 33(4), 288–30
Hurtado
Gustavo (1994): Tangoanálisis – De papusas que no oyen y varones amuraos ; Club
de Estudio,. Pág. 25 /26.
Irigaray,
L. (2008), "In Science, is the Subject Sexed?", in Continental
Philosophy of Science (ed. G. Gutting), Blackwell Publishing Ltd
Jaffe,
K. (2007, February). Fire on the dance floor: Get intimate with Argentine tango
with dancer Karen Jaffe. New Life Journal. Retrieved from http://www.thefreelibrary.com/
Kavaler-Adler
Susan (2000), The Compulsion to Create: Women Writers and Their Demon Lovers
(Routledge, 1993, OtherPress,)1.
Lacan
Jacques XII THE OBJECT OF
PSYCHOANALYSIS 1965 - 1966 23 March 1966 (XII) Lacan on America
Park,
C. (2004). Tango Zen: Walking dance meditation. US: Tango Zen House.
Perelberg,
R J (2012) Masculinity, femininity and the Oedipus complex in psychoanalysis
and anthropology Seminars and workshops at Birkbeck University
Place,
Janey. (1998) Women in Film Noir." Women in Film Noir. Ed. E. Ann Kaplan.
London: BFI Pub.,. 47-68.
Polo,
Greta, "The Space Between Us: The Experience of Relationship in the
Argentine Tango" (2010). Dance/Movement Therapy &Counseling Theses.
Paper 14.
http://digitalcommons.colum.edu/theses_dmt/14
Thomas,
I. D., & Sawyer L. M. (2005). The temptation to tango. Victoria, BC:
Trafford Publishing.
Santiago, C., & Groisman, A. (1993, November). The tango is more
than a dance—it’s a moment of truth. Smithsonian, 24(8), 152–161.
Siegmann, J. (2000). The Tao of tango. Victoria, BC: Trafford
Publishing.
Silverman Kaja (1996):The Threshold of the Visible World Routledge.
Stets Jan E. and Burke Peter J. Femininity/Masculinity Pp. 997-1005 in
Edgar F. Borgatta and Rhonda J. V. Montgomery (Eds.), Encyclopedia of
Sociology, Revised Edition. New York: Macmillan.
Thomas, I. D., & Sawyer L. M. (2005). The temptation to tango.
Victoria, BC: Trafford Publishing.
Vázquez Mirta
(1999) Las mujeres en el tango .Originalmente publicado en la revista Club
de Tango, Nº 37, Buenos Aires.
Miα σύνθεση του tango και της
ψυχικής ζωής, ήταν κάτι που το χρώσταγα στο tango. Με αφορμή τo tango είχα την
ευκαιρία να επεξεργαστώ περισσότερο ζωτικά ζητήματα των ανθρώπινων σχέσεων και
κυρίως των σχέσεων του ζευγαριού, όπως η οικειότητα η εμπιστοσύνη, η προδοσία
το empathy, η εξωλεκτική επικοινωνία (το βλέμμα) κ.α
