Η ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΚΟΤΗΤΑ ΤΟΥ TANGO Αρχέτυπα- τελετουργία και μετουσίωση

Νίκος Μαρκέτος: Ψυχοθεραπευτής, tango d.j

e mail: nmarketos@gmail.com

Con permiso, soy el tango... Yo soy el tango que llega por las calles del recuerdo. ¿Dónde nací? Ni me acuerdo, en una esquina cualquiera. Una luna arrabalera Y          un bandoneón son testigos. Yo soy el tango argentino. Donde guste y cuando quiera

Με συγχωρείτε, είμαι  το tango...  φθάνοντας  από τους δρόμους των αναμνήσεων .  Που γεννήθηκα; Δεν θυμάμαι,  σε κάθε γωνιά.  Ένα φεγγάρι της γειτονιάς ένα bandoneón ήταν μάρτυρες . Είμαι το Αργεντίνικο tango .  όπου και όταν θέλετε

Το tango δεν είναι μόνο η μουσική, δεν είναι μόνο η ποίηση, δεν είναι μόνο ο χορός.

Ο Ferrer λέει: «το tango είναι ένας τρόπος ζωής, να αισθάνονται και να συλλαμβάνουν παθιασμένα την ύπαρξη και τον κόσμο.  Αυτό είναι ένα πάθος που είναι μεταδοτικό και μια χειρονομία που προσκαλεί στο συμπόσιο της ζωής».  Μόνο μέσα από μια τέτοια ολιστική προσέγγιση μπορούμε να διατηρούμε την επαφή με το πνεύμα του tango.

    Όντας μια πηγαία λαϊκή έκφραση αποκτά οικουμενικότητα και διαχρονικότητα γιατί  από την γέννηση του μιλούσε εκ μέρους του συλλογικού ασυνείδητου, ανακινούσε βασικά αρχέτυπα της ανθρώπινης ψυχικής δομής.  Το  tango είναι ένα νόθο παιδί που  γεννήθηκε στις φτωχογειτονιές του Buenos Aires από την μίξη της τροπικής Χαμπανέρα και αφρικάνικων χορών, και από την μίξη των ντόπιων κρεολών με τους μετανάστες.

 

Αρχέτυπα

To tango αποκαλύπτεται σαν μια μεταφορά για τη ζωή. Στο tango όπως και στην ζωή συναντάμε τα διαχρονικά μοτίβα για το φύλο, για τον έρωτα, την  απώλεια, τον πόνο, το θάρρος, την αγάπη και την ελπίδα, τον αγώνα για αρετή. 

Τα αρχέτυπα της anima (θηλυκή ψυχή) και του animus (αρσενική ψυχή) τα οποία περιέχουν τον ψυχισμό των ανδρών και γυναικών αντίστοιχα στο συλλογικό ασυνείδητο, αναδεικνύονται  στο παιχνίδι του αγκαλιασμένου ζευγαριού που χορεύει. Το κλειδί για την ισορροπία, τόσο στο χορό όσο και στη ζωή, είναι τα αρσενικά και θηλυκά αρχέτυπα να λειτουργήσουν συμβιωτικά. Η anima και ο animus συνυπάρχουν σε κάθε έναν από εμάς.

Αλλά το ζευγάρι που χορεύει σε μια κλειστή αγκαλιά μας φανερώνει και ένα άλλο αρχέτυπο. Η αναζήτηση μέσα από τον χορό, της εμπειρίας της συγχώνευσης που επέρχεται από την κλειστή αγκαλιά, την επαφή των σωμάτων και το συντονισμό των αισθήσεων  και της κίνησης, σαν να ήταν ''μια καρδιά με τέσσερα πόδια» μας παραπέμπει στον μύθο του ανδρόγυνου, που αναφέρει ο Αριστοφάνης στο Συμπόσιο του Πλάτωνα.

Ο χορός του tango, με την τόσο στενή επαφή των σωμάτων, είναι  μια τελετουργία που αναβιώνει τον αρχαϊκό μύθο   της ολοκλήρωσης των ξεχωριστών ατόμων στην αρχική συνθήκη του πλήρους ανθρώπου. Φαίνεται ότι είναι κάτι πέραν από μια ερωτική τελετουργία, όπως φαίνεται επιφανειακά. Για άλλους η αληθινή χαρά του σεξ έχει να κάνει με την προσωρινή συγχώνευση. Η απόκρυφη σημασία που συχνά δίνεται στη σεξουαλική πράξη είναι ότι ο οργασμός επανασυνδέει μυστηριακά, προς στιγμήν, χωρισμένες ψυχές και φέρνει τους συμμετέχοντες μυστικά πιο κοντά στο απόλυτο.

 

Η μουσική

Η μουσική του tango ανήκει στο είδος της μουσικής, που η αφήγηση της διαπερνά το σύνολο της ζωής, και κατ΄αυτήν τη έννοια μας γυρίζει στον μυθικό χρόνο του Ορφέα. 

H μουσική έχει την ικανότητα να μας ενώνει με τους άλλους σε ύμνους και λιτανείες (Απολλώνιο στοιχείο) ή να μας συνδέει με τις τελετουργίες της φύσης στο χορό και τον ρυθμό (Διονυσιακό στοιχείο) ή να μας θυμίζει την θνητότητα και την λαχτάρα μας (Ορφικό στοιχείο).

Το bandoneon είναι ο πνεύμονας του tango, είναι η φυσούνα του σιδερά όπου τήκονται τα πάθη και τεχνουργούνται σχήματα που διαφεύγουν του θανάτου (Ferrero, 2006).  Η βαθειά σημασία κάθε ήχου του bandoneon, οι ανεξήγητες και μυστηριώδεις αποχρώσεις του κάνουν επίκληση σε ένα κοινό παρελθόν και σε μια μυστική επικοινωνία. Πέρα από μουσικό όργανο είναι ο μελαγχολικός διαβιβαστής της νοσταλγίας του Buenos Aires (Salas, 1996).

Η καλύτερη σύνθεση όλων αυτών των στοιχείων όπου συνυπάρχουν η φτώχεια, η μοναξιά με τα πιο απόκρυφα μυστικά των προσωπικών ιστοριών, εκφράζεται στις κρυφές σημασίες των ήχων του bandoneon, έτσι όπως τις περιγράφει συνοπτικά ο Homero Manzi στους στίχους του tango Che Bandoneon, σε μουσική του Anibal Troilo παιγμένο από την ορχήστρα του το 1950 με τραγουδιστή τον Jorge Casal

 

 

 

 

Che Bandoneon! ….. Tu canto es el amor que no se dio y el cielo que soñamos una vez, y el fraternal amigo que se hundió cinchando en la tormenta de un querer. Y esas ganas tremendas de llorar que a veces nos inundan sin razón, y el trago de licor que obliga a recordar si el alma está en "orsai", che bandoneón.

Βρε Μπαντονεόν! … Το τραγούδι σου είναι ο ανεκπλήρωτος έρωτας, Ο ουρανός που μια φορά ονειρευτήκαμε Ο αδελφικός μας φίλος που βυθίστηκε, Δεμένος στην δίνη της αγάπης. Κι αυτή η τρομερή διάθεση για κλάμα που καμιά φορά στα ξαφνικά μας πνίγει και το πιοτό που θύμισες φέρνει στο νου, σαν η ψυχή να κοιτά αλλού, βρε μπαντονεόν



 



Η Ποίηση

Η ποίηση διαμορφώνει  «ένα συμβολικό σύμπαν και ένα σύστημα πεποιθήσεων», για την  κοινωνία του Μπουένος Άιρες. Ο Borges λέει ότι «Η ποίηση του tango έχει αποθησαυριστεί στην ψυχή που τραγουδάει».  Είναι ίσως η κατανυκτική τελετουργία στις milonga του Μπουένος Αιρες που ο κόσμος καθώς χορεύει τραγουδά κιόλας  τους στίχους και ερμηνεύει χορευτικά την ποιητική φράση.  Είναι ποιήματα που τα έχουν αποστηθίσει ολόκληρα.  Αυτή η διάρκεια στο λαϊκό φαντασιακό οφείλεται  στην ποιητική ποιότητα όλων αυτών των στίχων του tango. Για ένα κάτοικο του Μπουένος Άιρες οι στίχοι του  tango είναι ένας πραγματικός καθρέφτης για να εξετάσουν τους εαυτούς τους και την ίδια στιγμή, ένα καταφύγιο μέσα στο οποίο πολλοί βρίσκουν την παρηγοριά και τη σοφία της ζωής. Είναι επίσης ένα πλήρες σύστημα αξιών βαθιά ριζωμένων στους περισσότερους από τους κατοίκους του Ρίο ντε λα Πλάτα. Αλλά ακόμη εκείνοι που δεν ζουν σε εκείνα τα χρόνια, και σε εκείνα τα μέρη, έχουν  ενσωματώσει την ποίηση του tango σαν κομμάτι της λαϊκής παράδοσης που σαν τέτοια έχει οικουμενικότητα.  Οι στίχοι του tango με τη δύναμη της αλήθειας τους,  αντηχούν μέσα μας γιατί μιλούν εκ μέρους του συλλογικού ασυνείδητου.

Ο Ernesto Sabato λέει:

Ενας ναπολιτάνος  που χορεύει ταραντέλα το κάνει για διασκέδαση, ένας Πορτένιος που χορεύει  ένα tango, το κάνει να αναλογιστεί τη μοίρα του,  για να εκφράσει ένα βαθύ προβληματισμό για την ανθρώπινη κατάσταση.

 Τα βασικά θέματα των ποιητών του tango, είναι o θάνατος, το αδυσώπητο πέρασμα του χρόνου, ο ξεριζωμός, η αναζήτηση ταυτότητας, η νοσταλγία για ένα χαμένο παράδεισο.  Οι στίχοι τους φαίνεται να θέλουν να περιγράψουν όλες τις πτυχές της πραγματικότητας: την οικονομική κρίση, την κοινωνική αδικία τις ταξικές διακρίσεις, τον ιππόδρομο, το καρναβάλι, το μυστήριο του Θεού, την φιλία τα γηρατειά, κλπ.

Η Hanna Segal (1995) υποστηρίζει ότι ο καλλιτέχνης συνδυάζει τη ικανότητα να εκφράζει το συμβολικό φαντασιακό με την αντίληψη της πραγματικότητας. Αυτό φαίνεται στις μεγάλες δημιουργίες του tango, όπου ο εσωτερικός κόσμος του συνθέτη αντανακλά την πραγματικότητα της κοινωνίας του Μπουένος Άιρες. Όταν αυτή η σύνθεση επιτυγχάνει τον αληθινό συμβολισμό, τότε ξεπερνιέται η άρνηση της απώλειας και η εξιδανίκευση του χαμένου αντικειμένου. Για την Segal, το αληθινό σύμβολο, χρησιμοποιείται για να αποδεχθούμε και να ξεπεράσουμε την απώλεια και να μην την αρνηθούμε.

Το tango Cafetin (1946) του Argentino Galván, σε στίχους του Homero Exposito εκφράζει τη συναισθηματική κατάσταση του μετανάστη, ο οποίος λαχταρά την εξιδανικευμένη και μακρινή πατρίδα του:

Cafetín, donde lloran los hombres que saben el gusto que dejan los mares. Cafetín y esa pena que amarga mirando los barcos volver a sus lares... Yo esperaba porque siempre soñaba la paz de una aldea sin hambre y sin balas. Cafetín, ya no tengo esperanzas ni sueño, ni aldea para regresar.

Cafetin , που κλαίνε οι άνδρες που γνωρίζουν τη γεύση που άφησαν οι θάλασσες. Cafetin και αυτή η τιμωρία τόσο πικρή να βλέπω τα καράβια να επιστρέφουν στα μέρη τους ... Περίμενα γιατί πάντα ονειρευόμουν την ειρήνη ενός χωριού χωρίς πείνα και χωρίς πόλεμο. Cafetin, Δεν έχω πια ούτε ελπίδες, ούτε όνειρο, ούτε χωριό για να επιστρέψω.

 

Ο μηχανισμός της εξιδανίκευσης αρνείται απερίφραστα ότι η μακρινή πατρίδα είναι επίσης μια μητέρα που δεν έδωσε, ή που δεν κράτησε  τα παιδιά της. Με αυτή την έννοια, η μετανάστευση είναι μια τραυματική εμπειρία που επαναλαμβάνεται συνεχώς σε διάφορα πλαίσια, η οποία μπορεί να γίνει κατανοητή στην ριζική ενότητα της με το ασυνείδητο. Η πατρίδα που διώχνει τον μετανάστη και η γυναίκα που εγκαταλείπει (amura) είναι το ίδιο φαινόμενο, όπως είναι επίσης η μετανάστευση από την ύπαιθρο στην πόλη και από τα προάστια στο κέντρο της πόλης (Dimov J, et al 2003). Με το δράμα του ταυτίζεται καθένας που έχει νοιώσει διωγμένος περιττός και άχρηστος.

 

Πάθος και μετουσίωση

Μέσω της μετουσίωσης μετατρέπεται η έκσταση στο ισοδύναμο της σε αισθητική  μορφή και η ταπείνωση σε ψυχικό μεγαλείο.  Το ευγενές και μεγαλειώδες επιτυγχάνεται με τα πιο ευτελή και περιφρονημένα συστατικά (Nietzsche F., 1908).

Μέσω της μετουσίωσης αγκαλιάζονται και ξεπερνιούνται   (χωρίς  να  αναιρούνται ή να απωθούνται) ο θάνατος, η σεξουαλικότητα, η επιθετικότητα, η απώλεια του εαυτού, η ευαλωτότητα και η απομόνωση. Η εξωτερίκευση της φαντασίας, της  επιθυμίας, και του φόβου, γίνεται  ένα φως που μετακινεί τις σκιές, διευρύνονται η αλλάζουν οι τρόποι  οργάνωσης  και νοηματοδότησης  της εμπειρίας και του εαυτού. 

Επιπλέον, μέρος της δύναμης της μετουσίωσης είναι η επιτυχής και επικυρωμένη έκλυση της αποσεξουαλικοποιημένης λίμπιντο. Ο χορός έχει μια ισχυρή ερωτική συνιστώσα.  Η ομορφιά ως μετουσίωση της σεξουαλικής επιθυμίας, σύμφωνα με τον Freud ανακατευθύνει την λίμπιντο και εκφράζεται χωρίς να αναιρείται και χωρίς να ποτέ να γίνεται πρόστυχη. 

Ο Kohut  αναφέρει την μετουσίωση ως το μεγαλύτερο ζήτημα της δημιουργικότητας. Κατά τα τέλη του 19ου και τις αρχές του 20ου αιώνα οι κοινωνικές και ιστορικές συνθήκες στην Αργεντινή άφησαν τους ανθρώπους των κατωτέρων τάξεων να αισθάνονται κενό, εύθραυστοι, και κατακερματισμένοι. Η μουσική και ο χορός έχει ιδιαίτερη βαρύτητα για τον άνθρωπο που είναι αποσταθεροποιημένος, καθώς ο πόνος από την απώλεια, την ήττα, την μοναξιά, την εξορία,  σκηνογραφείται αισθητικά, με τη μορφή του tango.

 

ο Gustavo Hurtado λέει: «Ο χορός ο ίδιος προσφέρεται ως η τελική σύνθεση του πένθους των κρεολών, της μονομαχίας με τα μαχαίρια και της σεξουαλικής πράξης ..., Η κίνηση του μαχαιριού μεταλλάσσεται σε μια περικοπή στο ρυθμό ... σχεδόν όλα τα βήματα του tango έχουν συμβολισμούς από την σύνθεση  του πένθους των Κρεολών και της σεξουαλικότητας: η quebrada, το volteo, η media luna, η parada, το cruzado, η rueda, το paso de lado, το corte, το paso atras, η embe stida, το abanico, το medio corto cuerpeadas

 ......»

Η απελπισία από την αδυναμία μπροστά στην απειλή κατακερματισμού του εαυτού, καθώς και η πίεση των απαράδεκτων πόθων, μας οδηγούν στην καλλιτεχνική  δραστηριότητα, σε υποκατάστατες μορφές εκφόρτισης, διαχείρισης, και  συμμόρφωσης σε ένα μη λεκτικό μέσο που βρίσκεται, συνήθως, έξω από το πεδίο της εσωτερικής σύγκρουσης (Kohut  και Levarie, 1950).  

Η εξωλεκτική φύση της μουσικής, προσφέρει μια ανεπαίσθητη μετάβαση  (μέσω της παλινδρόμησης) "σε προλεκτικούς τρόπους ψυχικής λειτουργίας".   Σ’ αυτήν την παλαιότερη ψυχολογική οργάνωση (.. προ-ego, προ-αντικείμενο προ-λεκτικό), η αρχαϊκή ψυχική συσκευή τείνει  να αντιληφθεί τον ήχο ως άμεση απειλή και αντιδρά αντανακλαστικά σε αυτόν με άγχος (Kohut  και Levarie, 1950).  Αυτό το πρώτο ακουστικό τραύμα, μπορεί να επανενεργοποιηθεί σε κάθε μουσική εμπειρία, με μια ευκαιρία για την επίλυσή του εντός του μέσου της μουσικής και του χορού."

 

Tango και τελετουργία

H milonga είναι μια τελετουργία που έχει ένα χαρακτήρα μυσταγωγίας. Στην τελετουργία της milonga, δύο σιλουέτες, συνεπείς στην σιωπηλή ανταλλαγή βλεμμάτων κατευθύνονται προς την πίστα,   χωρίς βιασύνη.  Ο σχηματισμός της αγκαλιάς γίνεται με αργό τελετουργικό τρόπο. .... Το ζευγάρι αγκαλιάζεται αντικρυστά, εξαλείφει την απόσταση, και επιβάλλει την τριβή των σωμάτων.  Αρχίζουν να περιστρέφονται γύρω από ένα άξονά σε συνεχή κίνηση στην πίστα, και συντονίζονται με άλλα ζευγάρια που ήδη κινούνται δημιουργώντας ένα όλον. Μετέχουν σε ένα ομαδικό χορό και διατηρούν ταυτόχρονα ακέραια την επαφή με τον παρτενέρ και τον εαυτό τους.  Η ελαφρότητα των κινήσεων και η σοβαρή αγαλλίαση των προσώπων αυξάνουν την ένταση. Οι χορευτές κάνουν σκαριφήματα (firuletes), φλερτάρουν και μαστορεύουν με τα σχήματα.  Χορεύουν μαζί μια ολόκληρη tanda τέσσερα tangos χωρίς εναλλαγή των παρτενέρ. Μόλις τελειώσει η παρτίδα ο άνδρας συνοδεύει τη γυναίκα πίσω στην θέση της, και η οικειότητα που αναπτύχθηκε στο χορό κλείνει.  Είναι μια ευκαιρία για περισυλλογή πριν αρχίσει ένας  νέος κύκλος χορού.

Το τελετουργικό είναι μια γιορτή με νόημα που σκοπό έχει να κάνει διαχειρίσιμο αυτό που στην ζωή εμφανίζεται απειλητικό, άγνωστο και ακατανίκητο.  Στην πολιτιστική τελετουργία κατασκευάζουμε με ομοφωνία έγκυρα συστήματα νοήματος. Το τελετουργικό εμπλέκει τον συμμετέχοντα σε μια συμβολική εμπειρία του κόσμου (Jenkins H., 2014).

Σε κάθε τελετουργικό οι άνθρωποι υποδύονται συγκεκριμένους ρόλους με τυποποιημένους κανόνες- κανόνες που καταλήγουν να ενώσουν το άτομο με την κοινότητα. O ελεύθερος εαυτός εισέρχεται εθελοντικά στην υποτέλεια της ετερότητας και σε ολόκληρο τον κόσμο των αντικειμενικών σχέσεων και των ηθικών επιταγών. 

 

Αυτοσχεδιασμός

Το tango αντιτίθεται στον ακαδημαϊσμό,  το «σχολείο» του είναι η ζωή. Δεν είναι η τεχνική κυρίαρχη. To ζητούμενο είναι ο αυτοσχεδιασμός, αλλά απαιτεί την εκμάθηση της δικιάς του γραφής -όχι για να ταλαιπωρήσει τον χορευτή για να πετύχει την ορθογραφία της κίνησης- αλλά για να ανοίξει τη δυνατότητα για τη δημιουργικότητα και το προσωπικό στυλ του χορευτή. 

Ο αυτοσχεδιασμός, συνεπάγεται καταστάσεις αμοιβαίας διάθεσης παιγνιδιού και περιέργειας μεταξύ των παρτενέρ ή μεταξύ των μουσικών. Ο συντονισμός στον αυτοσχεδιασμό είναι πραγματικά μια αμφίδρομη εκδοχή της διυποκειμενικότητας.  'Έτσι, ο αυτοσχεδιασμός γίνεται γύρω από την ικανότητα των παικτών να συμμετάσχουν σε μια ανώτερη ποιότητα επικοινωνίας (Nachmanovich, 2001 Ringstrom 2001b) όπου καθένας προσλαμβάνει κάτι από αυτό που επικοινωνείται εξωλεκτικά, καθρεφτίζει την αναγνώριση του και προσθέτει κάτι σε αυτό. Oι παίκτες καθρεφτίζουν ο ένας τον άλλο, ενώ επίσης αυτοσχεδιαστικές στιγμές προκύπτουν όταν οι "χαρακτήρες" αντλούν κάτι αληθινό από μέσα τους.

 Έτσι, με τον αυτοσχεδιασμό, μπορούμε να είμαστε πιο αυθόρμητα οι εαυτοί μας, καθώς ασυνείδητα ενημερώνουμε και κατευθύνουμε ο ένας τον άλλο, δυνάμει του τι "πιστεύει" ο καθένας μας σιωπηρά για το τι είναι αληθινό στις ανθρώπινες σχέσεις.

Οι στιγμές του αυτοσχεδιασμού τελικά εμπλέκουν στιγμές αμοιβαίας παράδοσης  για τη δημιουργία του  "αυτοσχέδιου σεναρίου" αντί της υποταγής του ενός στην κυριαρχία του άλλου.

Από την διεργασία του αυτοσχεδιασμού ανακύπτει το μέχρι τώρα αδιανόητο, ή ανέκφραστο. Αυτή η μορφή σχετίζεσθαι «υποκείμενο προς υποκείμενο», δημιουργεί στιγμές  αμοιβαίας αναγνώρισης που θεμελιώνουν την εμπιστοσύνη και την σχέση, εργαλείο  για την ασφαλή προσκόλληση του ζευγαριού που χορεύει.

Εξίσου αξιοσημείωτο, όμως είναι ότι συχνά ο αυτοσχεδιασμός συνεπάγεται ένα παιχνίδι που ο ένας μπορεί να χρησιμοποιεί ασύδοτα τον άλλον ως "αντικείμενο" (δηλαδή γίνεται ο ένας εργαλείο στο ατομικό παιχνίδι του άλλου). Αυτό συμβαίνει επειδή όταν τα δύο μέρη μπορούν να παίξουν ο ένας με το άλλο ως "αντικείμενα" αποκαλύπτουν κάτι ενδογενές για τον εαυτό τους ως υποκείμενα.

 

To ιστορικό και κοινωνικό πλαίσιο γέννησης του tango

Το tango είναι κατανοητό μόνο από τα μέσα του πολιτισμικού και κοινωνικού περιβάλλοντος από το οποίο αναδύθηκε. Tο πολιτιστικό περιβάλλον γίνεται ο ορίζοντας εντός του οποίου η αισθητική εμπειρία είναι δυνατή και κατανοητή. Παρέχει τη γλώσσα της τέχνης και τα αισθητικά πρότυπα.  To tango είναι ένας μιγάς που γεννήθηκε από το πάντρεμα των Αφρικανικών και Ευρωπαϊκών ρυθμών και από το τραύμα της Αποικιοκρατίας, της μαύρης δουλείας και της μετανάστευσης και αναδημιουργείται συνεχώς στην καθημερινή τελετουργία πέραν από συνειδητές σκοπιμότητες. Εκφράζει και αναπαράγει την εξορία και την διαφορετικότητα (Savigliano M., 1995).

Δεν μπορούμε να κατανοήσουμε πλήρως το tango χωρίς αναφορά στη μετανάστευση φαινόμενο που συνέβη στη Αργεντινή από τα μέσα του δέκατου ένατου αιώνα και ιδιαίτερα 1880-1920  (Dimov J., et al 2004).

Οι μετανάστες έφτασαν σε μεγάλους αριθμούς και από διάφορες περιοχές του κόσμου, με την προσδοκία μιας καλύτερης ζωής, αλλά και έφεραν την νοσταλγία για την πατρίδα τους και τις δυσκολίες που αντιμετώπιζαν στην ένταξη σε μια νέα χώρα. Εάν κατανοήσουμε αυτούς τους μετανάστες με το σχήμα της Melanie Klein (1952), μπορούμε να πούμε ότι αυτά τα καταθλιπτικά άγχη για τη πατρίδα (=μητέρα) που έχασαν, αναμειγνύονται με διωκτικές ανησυχίες που απειλούσαν την προσαρμογή τους. Οι Αργεντινοί, Kρεολοί, αντέδρασαν και με τους δύο αυτούς τύπους αγωνίας, νοιώθοντας την εισβολή από τους μετανάστες από το εξωτερικό (διωκτικές αγωνίες) και χρειάσθηκε να τους δώσουν μια θέση ως νέους συμπατριώτες (καταθλιπτικό άγχος).

Αναγκασμένος να ανταγωνιστεί με το μετανάστη για τις θέσεις εργασίας, τις γυναίκες, την κοινωνική θέση, ο Κρεολός εκδήλωσε την απογοήτευση και την πικρία του ενάντια στους μετανάστες και τους αστούς με ένα νέο υποκατάστατο  μονομαχίας (Duello criollo), το tango. Σε αυτήν την «μονομαχία», ο σκοπός του ήταν να δείξει, μέσα από την ανάπτυξη πολύπλοκων κινήσεων των ποδιών και του σώματος («Corte» και «Quebrada»), στον μετανάστη ή τον αριστοκράτη, ότι το tango, ως χορός, δεν ήταν εύκολος για ένα αρχάριο. Ο φτωχός μετανάστης και ο αριστοκράτης, που προσπάθησαν να μιμηθούν τον «compadrito», έγιναν αντικείμενο εμπαιγμού.  Ο μετανάστης, από την πλευρά του, συμμετείχε σε αυτό το «Duello criollo» για να φανεί  ισάξιος και διατεθειμένος να γίνει κάτι άλλο από ένας «tano» (ιταλός) ή «gringo» (ξένος).  Οι αριστοκράτες, επίσης, συμμετείχαν σε αυτό «Duello». Ήθελαν να αποδείξουν τον ανδρισμό τους αναζητώντας την περιπέτεια μέσα στις φτωχογειτονιές. Το tango δεν ήταν ο χορός «τους», αλλά  μια περιπέτεια. Ήταν μια περιπέτεια στην χαμοζωή και ένα φλερτ με τον κίνδυνο (Castro, 1990).

 

Το tango ''Asi se baila el tango’’ σε μουσική του Elías Randal και στίχους του Marvil (Elizardo Martínez Vilas), παιγμένο από την Ορχήστρα Ricardo Tanturi,΄ το 1942 με ερμηνευτή τον Alberto Castillo, μιλά για το πώς προσεγγίζει τον χορό του ένας αληθινός κρεολός:

Que saben los pitucos, lamidos y shushetas! Que saben lo que es tango, que saben de compas!   Asi se baila el tango, mientras dibujo el ocho, para estos filigranas, yo soy como un pintor. Ahora una corrida, una vuelta, una sentada. Asi se baila el tango, sintiendo en la cara, la sangre que sube a cada compas, mientras el brazo, como una serpiente, se enrosca en el talle, que se va a quebrar. , mezclando el aliento, cerrando los ojos para oir mejor, como los violines le dicen al fuelle, porque desde esa noche, Malena no canto.

Τι ξέρουν, οι κλαψιάρηδες και οι λιμοκοντόροι! Τι ξέρουν για το tango, τι ξέρουν από ρυθμό!   Έτσι  χορεύεται το tango, ενώ ζωγραφίζω" ένα οχτάρι, σ΄ αυτήν την φανταστική πινελιά των ποδιών, Είμαι σαν ζωγράφος. Τώρα μια corrida, μια στροφή, μια παύση. . Ετσι  χορεύεται το tango, Να νοιώθεις στο πρόσωπο, το αίμα που ανεβαίνει σε κάθε κτύπο, ενώ το μπράτσο, σαν φίδι, τυλίγει τη μέση, που πάει να λυγίσει.   Σμίγουν οι αναπνοές, Κλείνουν τα μάτια Για να ακούσουν καλύτερα, τι λένε τα βιολιά στα μπαντονεόν, γιατί από εκείνη τη νύχτα, η Malena δεν ξανατραγούδησε.

 

 

Από την άλλη,  η ενσωμάτωση των Αργεντινών και των μεταναστών επιτεύχθηκε και ήταν σε ενα conventillo* στο οποίο ζούσαν οι φτωχοί ντόπιοι μαζί με εκείνους που ήρθαν από την ύπαιθρο προς την πόλη (εκτοπισμένοι από τις νέες συνθήκες της αγροτικής εργασίας) και τους μετανάστες. Το tango τους ένωνε όλους στη συμβολική αγκαλιά του χορού, του τραγουδιού και της μουσικής. Αυτή η αγκαλιά όπως επισημαίνει ο Dimov (2003), ήταν τόσο σεξουαλική όσο και αδελφική. Σε μια πρόσφατη εργασία, δύο κοινωνιολόγοι του Πανεπιστημίου Κωνσταντίας, η Silvana Figueroa και  ο Jochen Dreher (2002) υποστηρίζουν ότι, από την τελευταία και σοβαρή κρίση της Αργεντινής το 2001, επανεμφανίστηκε το tango ως χορός που αντιπροσωπεύει συμβολικά μια συγχώνευση που προσπαθεί να ενισχύσει την κοινωνική συνοχή στην παραπαίουσα κοινωνία της Αργεντινής.

 

Η παγκοσμιότητα του tango

Η διάδοση του tango μέσω του χρόνου και του χώρου υπάγεται στη νομοτέλεια της οικολογίας της δράσης. Η αρχή της οικολογίας της δράσης ορίζει ότι, από τη στιγμή που μια καλλιτεχνική δημιουργία εισέρχεται σε ένα διαφορετικό πολιτιστικό περιβάλλον, ξεφεύγει από το ιστορικό και πολιτισμικό πλαίσιο στο οποίο δημιουργήθηκε, και εισέρχεται σε ένα σύνολο αλληλεπιδράσεων και πολλαπλών ανατροφοδοτήσεων και καταλήγει να προέρχεται από την τελεολογία της, και μερικές φορές ακόμη και να παίρνει τελείως άλλο νόημα. Η οικολογία της δράσης έχει μια οικουμενική αξία.  (Morin E., 2005)

Συναντάμε την αισθητική του tango σύμφωνα με την δομή μας που συγκροτείται από την ιστορία μας και την πολιτιστική μας παράδοση (δομική σύζευξη: Maturana, H., & Varela. F. 1980).  Είμαστε ανοιχτοί στην αλληλεπίδραση στον βαθμό που έχουμε υποδοχείς για  να δεχτούμε τις δονήσεις  του tango. Αυτό που αντηχεί από τα βάθη του tango είναι μια αρμονία ασύμμετρη και τελείως διαφορετική από την ακαδημαϊκή «ευκλείδια» αρμονία.  Είναι η αρμονία αυτού που αισθάνεται και συλλαμβάνει παθιασμένα την ύπαρξη και τον κόσμο, η αρμονία της έκστασης και της υπέρβασης του μέτρου… δηλαδή του επιτρεπτού ορίου συγκίνησης και έκφρασης.

Οι μορφές και τα περιεχόμενα της κουλτούρας αντηχούν και μεταλλάσσονται συνεχώς. Οι κουλτούρες, σαν συνεχώς μεταβαλλόμενες δομές ανακύπτουν από τις αλληλεπιδράσεις μεταξύ ατόμων, των κοινοτήτων και της πρακτικής των θεσμών. Η πολιτιστική αλλαγή είναι συνεχής. Τα αισθητικά πρότυπα είναι ένα κοινωνικό ιδεώδες στο οποίο συγκεκριμενοποιείται και επεξεργάζεται η κοινοτική υποκειμενικότητα. Επεξεργαζόμαστε συνεχώς  τον πολιτισμό μας για να τον ραφινάρουμε  και να τον βελτιώσουμε - και με τον τρόπο αυτό, θα βελτιώσουμε τον εαυτό μας.

Τα στοιχεία του πολιτισμού άλλων λαών αλληλεπιδρώντας με την κουλτούρα μας επηρεάζουν την ιδέα της κοινωνίας για την τέχνη. Με άλλα λόγια,  στην δημιουργία και την εκτίμηση της τέχνης, υπάρχει μια τεράστια, πολύπλοκη διαλεκτική, μια δημιουργική συνάντηση με τη δική μας υποκειμενικότητα με την οποία ανανεωνόμαστε.

Με την διαμεσολάβηση, της τέχνης, προσπαθούμε να σβήσουμε τα σύνορα που μας χωρίζουν, προσπαθούμε να ξεφύγουμε από τη μοναξιά μας να καταργήσουμε την πόλωση μεταξύ του εαυτού και του κόσμου.  Ο δυνητικός χώρος που υπάρχει μεταξύ υποκειμενικής εμπειρίας και αντικειμενικής πραγματικότητας αποτελεί την περιοχή της πολιτιστικής εμπειρίας (Winnicott 1971).

 

Σε αντίθεση με την οικουμενικότητα, η παγκοσμιοποίηση μαζί με την ελεύθερη διακίνηση των εμπορευμάτων, επιβάλλει την πολιτιστική ηγεμονία και ομογενοποίηση.  Το tango στη νέα αστική εκδοχή του, προωθείται εκ νέου στην παγκόσμια αγορά σαν ένα «εξωτικό» αγαθό στην πολιτική οικονομία του πάθους. Για τον φιλόσοφο και μουσικό Gustavo Varela, η αναβίωση του tango είναι ένα γεγονός, που δεν αγγίζει τα  λαϊκά στρώματα αλλά συναρπάζει την μεσαία τάξη και  κάποιους φανατικούς ξένους.  Στις παρυφές του Μπουένος Άιρες δεν υπάρχει milonga, υπάρχει cumbia. Τους περιθωριακούς που ζουν κυρίως στις φαβέλες γύρω από το Μπουένος Άιρες εκφράζει σήμερα η cumbia villera, ένας αρχέγονος ήχος με πολλή οργή που  μιλά για τα βιώματα τους πχ το κυνηγητό με την αστυνομία κλπ (Varela   2010).

Ενώ οι αφρικανικοί ρυθμοί που γέννησαν το tango κατεστάλησαν, ο  χορός` ‘’ευπρεπίστηκε’’,  για να γίνει αποδεκτός έξω από την Αργεντινή, αυτές οι ρίζες, ωστόσο, διατήρησαν το ζωτικό πάθος που υπάρχει στο χορό, επειδή μίλησε στην συλλογική ψυχή της ανθρωπότητας.  Ο Jung πίστευε πως μια κρίση ανοίγει την πύλη προς το Συλλογικό ασυνείδητο και επιτρέπει σε ένα αρχέτυπο να αποκαλύψει μια βαθιά αλήθεια κρυμμένη από τη συνείδηση. Προσπαθεί με τις αποκαλύψεις του να μας γλυτώσει από την ψυχική αδράνεια και μας δείχνει ότι υπάρχει κάτι μέσα μας, ασυμβίβαστο, μη αφομοιωμένο και συγκρουσιακό.

 

Επίλογος

Μια συνεχής πολύπλοκη διαλεκτική  διαμορφώνει την οικουμενικότητα του tango από την αρχή.  Συνδέει τους ανθρώπους μέσω του συλλογικού ασυνείδητου σαν γνήσιος συνεχιστής   πανάρχαιων τελετουργιών για την ύπαρξη και τον θάνατο και σαν συμβολική τέχνη υψηλής  αισθητικής. Ταυτόχρονα υφίσταται μια επεξεργασία μέσω της συνάντησης με άλλες κουλτούρες και μέσω του χρόνου.  Τα tango μοιάζει σαν το τατουάζ που σήμερα μπορείς να γεμίσεις το σώμα σου,  και μπορείς να το αφαιρέσεις όποτε θέλεις, αλλά και μπορεί να συμβολίζει ένα σημάδεμα στην ζωή που είναι ανεξίτηλο.

*Conventillo ήταν τα φτωχικά σπίτια που νοίκιαζαν οι μετανάστες.  Αποτελούνταν από πολλά δωμάτια γύρω από μια κεντρική αυλή .

 

 

ΒΙΒΛIΟΓΡΑΦΙΑ

Castro, D. S. (1990). The Argentine Tango as Social History, 1880-1995: The Soul of the People. Mellen Research University Press, San Francisco.

Dimov J, y  Cárdenas Rivarola H. La danza del tango. Pre Dimov Jorge ; Osvaldo Jorge Capello; Beatriz Caso de Leveratto; Vera Neuman; Rafael Alberto Retondano; Stella Maris Silvani de Capello; R. Horacio Etchegoyen*

Dimov J Angustia, nostalgia y melancholia Algunas notas sobre el psicoanálisis y el tango * Médico, Posadas 1580, Buenos Aires VERTEX Rev.Arg.de Psicquiat/2004, vol XV:222-226

Ferrer, Horacio. (1999) El tango: su historia y evolución. Buenos Aires: Ediciones  Continente,

Ferrero Antonio (2006) El Tango, una estética de la pasión Publicado en Abril

Figueroa S, y Dreher J. 2002El abrazo entre extraños en el tango argen¬tino. 31a Congreso de la Sociedad Alemana de Sociología, Actas. Leipzig, 7-11 de octubre.

Hurtado Gustavo (1994): Tangoanálisis – De papusas que no oyen y varones amuraos ; Club de Estudio,. Pág. 25 /26.

Jenkins Hugh PhD1 (2014) Time and timing in therapy with reference to some philosophical and anthropological ideas ISSUE 4 APRIL 2014- SYSTEMIC THINKING & PSYCHOTHERAPY

Jung Carl Ο άνθρωπος και τα σύμβολά του, εκδ. Αρσενίδη, Αθήνα

Kohut, H., Levarie, S. (1950). On the enjoyment of listening to music., Psychoanal. Q., 19:64-87.

Kohut, H. (1957). Observations on the psychological functions of music., J. Amer. Psychoanal. Assn., 5:389-407.

Marie Lois Jaeck (2003) The Body as Revolutionary Text: The Dance as Protest Literature in Latin America Ciencia Ergo Sum, vol. 10, núm. 1, marzo,

Μορέν Εντγκάρ  (2005) Η μέθοδος τόμος 4. Οι ιδέες: Η εστία, η ζωή, τα ήθη και η οργάνωσή τους Εκδόσεις του Εικοστού Πρώτου Χριστάκης

Nachmanovitch, S. (2001), Freedom: Commentary on paper by Philip A. Ringstrom. Psychoanal. Dial., 11:771–784.

Nietzsche Friedrich (1908): Human, All Too Human: A Book for Free Spirits by Friedrich Wilhelm Nietzsche ^ http://www.gutenberg.org/files/38145/38145-h/38145-h.htm

Ringstrom, P. (2001b), ‘Yes, and…’; How improvisation is the essence of good psychoanalytic dealogue: Reply to com- mentaries. Psychoanal. Dial., 11:797–806.

Sábato Ernesto  2003 Antes Del Fin  Planeta Publishing

Salas Horacio (1996) El tango segunda edición Planeta

Savigliano, M. E. (1995). Tango and the Political Economy of Passion. Boulder, Oxford: Westview Press, San Francisco.

Segal H. Sueño, fantasma y arte. Buenos Aires, Nueva Visión. 1995

Varela Gustavo (2010) Análisis del tango. http://www.elsaborsaberdelpsicoanalisis.org  

Winnicott D. W. 1971Chapter 7 The Location of Cultural Experience1 PLAYING & REALITY Tavistock Publications ©