Ο διάλογος ΑΘηναίων και Μηλίων και η διαπραγμάτευση με το Eurogroup

Κατά τη διάρκεια του Πελοποννησιακού πολέμου (431-404 π.Χ.), οι Αθηναίοι προσπάθησαν να κατακτήσουν το νησί της Μήλου. Ο Θουκυδίδης κατέγραψε τη διαπραγμάτευση που έλαβε χώρα πριν από την πολιορκία της Μήλου μεταξύ Αθηναίων πρεσβευτών και των Μηλίων. Αυτή η διαπραγμάτευση μεταξύ ενός ισχυρού επιτιθέμενου και ενός αδύναμου αντιπάλου ο οποίος κάνει επίκληση στα ιδανικά της δικαιοσύνης επαναλαμβάνεται δια μέσω του χρόνου εως τις μέρες μας αφήνοντας ανοικτό το ερώτημα: τι μπορεί να κάνει ένα μικρό έθνος για να διατηρήσει την ακεραιότητά του και να μην ταπεινωθεί τόσο πολύ. O διάλογος επίσης δίνει απαντήσεις πως ο ισχυρός που εμπλέκεται στον ανταγωνισμό για την εξουσία, έχει ως μόνες επιλογές να υποτάξει ή να καταστρέψει τον αντίπαλο.

Κατά τη διάρκεια του Πελοποννησιακού Πολέμου (431-404 π.Χ.) η Μήλος επιχείρησε να μείνει ουδέτερη και επανειλημμένα αρνήθηκε να προσχωρήσει στην Αθηναϊκή Συμμαχία.

Το 416 π.Χ. ξεκινά Aθηναϊκή εκστρατεία για τη Mήλο, με τριάντα οκτώ τριήρεις και 3.020 άνδρες Πριν την μάχη, προσπάθησαν να τους πείσουν να παραδοθούν. Έτσι, ακολούθησε ένας διάλογος ανάμεσα στους Αθηναίους και τους Μήλιους οι οποίοι εξέφρασαν εύγλωττα το δικαίωμά τους στην ελευθερία και την αυτονομία, και αρνήθηκαν να υποταχθούν στους Αθηναίους. Η πόλη πολιορκήθηκε και καταστράφηκε. Σε μια πράξη ακραίας βαρβαρότητας εφόνευσαν τους ενήλικους άνδρες, και πούλησαν τα γυναικόπαιδα στα σκλαβοπάζαρα. Η καταστροφή της Μήλου καταδικάστηκε από τους Αθηναίους διανοούμενους της εποχής, οι οποίοι τρομοκρατήθηκαν από αυτή την απάνθρωπη πράξη.

 

Ο διάλογος, αναφέρεται από τον Θουκυδίδη (Ιστορία του Πελοποννησιακού Πολέμου, κεφάλαιο V, παρ. 84 έως 116), συχνά χαρακτηρίζεται ως ο πιο διάσημος καταγεγραμένος διάλογος σε ιστορικό έργο. Ο Θουκυδίδης θεωρεί ως ύβρι (προσβολή) την χρήση της δύναμης και του ανώτερου πλεονεκτήματος κάποιου για να επιβάλει τη θέλησή του στον ασθενέστερο αντίπαλο.

Αθηναίοι: Λοιπόν, εμείς οι Αθηναίοι δεν θα χρησιμοποιήσουμε ωραία λόγια. Δεν θα προσπαθήσουμε να αποδείξουμε επι μακρόν οτι έχουμε το δικαίωμα να άρχουμε, γιατί νικήσαμε τους Πέρσες. Η ότι θα σας επιτεθούμε επειδή μας βλάψατε. Ξέρουμε και οι δύο ότι στη συζήτηση των ανθρωπίνων υποθέσεων το ζήτημα της δικαιοσύνης μπαίνει μόνο μεταξύ ισότιμων, και ότι ο ισχυρός αποκτά ό, τι μπορεί, και ο αδύναμος παραχωρεί ό, τι πρέπει.

Μήλιοι: Λοιπόν, τότε, αφού μπορείτε να παραμερίσετε το δίκαιο και μας καλείτε να μιλήσουμε για σκοπιμότητα, κατά την κρίση μας, είναι σίγουρα σκόπιμο ότι πρέπει να σεβαστείτε μία αρχή, η οποία είναι για το κοινό καλό. Και ότι σε κάθε άνθρωπο, όταν βρίσκεται σε κίνδυνο ένα λογικό αίτημα θα πρέπει να λαμβάνεται υπόψη: το αίτημα του δικαίου. Το ενδιαφέρον σας για αυτή την αρχή είναι τόσο μεγάλο όσο και το δικό μας, δεδομένου ότι μπορεί, αν η δυναμη σας να χαθεί, να υποστείτε βαρύτερη εκδίκηση, και θα είναι το πιο φοβερό παράδειγμα για την ανθρωπότητα.

 

Αθηναίοι: Η πτώση της αυτοκρατορίας μας, είναι ένας κίνδυνος που μπορείτε να τον αφήσετε σε μάς. Δεν αγωνιζόμαστε τόσο εναντίον των Λακεδαιμονίων, όσο κατά των δικών μας υποτελών, που μπορεί κάποια μέρα να εξεγερθούν και να ξεπεράσουν τους πρώην αφέντες τους. Και θα προσπαθήσουμε τώρα να δείξουμε ότι έχουμε έρθει προς το συμφέρον της αυτοκρατορίας μας, και ότι είμαστε έτοιμοι να πούμε ό, τι επιδιώκουμε μόνο τη διαφύλαξη της πόλης σας. Γιατί θέλουμε να σας υποτάξουμε με το λιγότερο κόστος για μας, και είναι για το συμφέρον και των δυο μας να μην καταστραφείτε.

Μήλιοι: Μπορεί να είναι το συμφέρον σας να είστε αφέντες μας, αλλά πώς μπορεί να είναι το συμφέρον μας να είμαστε δούλοι σας;

Αθηναίοι: Για σας το κέρδος θα είναι ότι με την υποταγή θα αποτρέψετε το χειρότερο. Και θα  κάνουμε το καλύτερο για τη διαφύλαξη σας.

Μήλιοι: Αλλά είναι ανάγκη να είμαστε εχθροί σας; Δεν θα μας θεωρήσετε ως φίλους, αν είμαστε ουδέτεροι και παραμείνουμε σε ειρήνη μαζί σας;

Αθηναίοι: Όχι, γιατί εάν αποδεχτούμε την ουδετερότητα και την ανεξαρτησία σας θα φανούμε αδύναμοι στα μάτια των υποτελών μας. Θα νομίζουν ότι ενδίδουμε στην απαίτηση της Μήλου, επειδή δεν είμαστε αρκετά ισχυροί για να την κατακτήσουμε.

 

Έτσι η υποταγή σας θα μας δώσει μια αύξηση ασφάλειας, καθώς και την επέκταση της αυτοκρατορίας μας. Γιατι είμαστε κυρίαρχοι της θάλασσας, και σεις που είστε ασήμαντοι νησιώτες, δεν πρέπει να επιτρέψουμε να μας ξεφύγετε.

Μήλιοι: Επομένως, αν εσείς αναλαμβάνετε τόσο μεγάλους κινδύνους για να μην καταλυθεί η εξουσία σας κι αν οι υπόδουλοι διακινδυνεύουν τόσο πολύ για να απαλλαγούν από αυτήν, τότε εμείς που είμαστε ακόμα ελεύθεροι, θα θεωρηθούμε τελείως ανίκανοι και δειλοί, αν δεν φτάσουμε στα έσχατα προκειμένου να μην υποδουλωθούμε.

Αθηναίοι: Δεν θα συμβεί αυτό, αν σκεφτείτε φρόνιμα: Διότι δεν αγωνίζεστε για την αρετή εναντίον ίσων αντιπάλων, όποτε θα ήταν ντροπή να υποχωρήσετε, αλλά θα πρέπει να πάρετε απόφαση αν θα πρέπει να αντισταθείτε σε μια συντριπτικά υπέρτερη δύναμη. Το ερώτημα δεν είναι θέμα της τιμής αλλά της σύνεσης.

 

Μήλιοι: Ωστόσο καμιά φορά το αποτέλεσμα του πολέμου εξαρτάται από την τύχη και όχι από την υπεροχή των δυνάμεων. Αν τώρα εμείς αμέσως χωρίς αντίσταση υποχωρήσουμε, δεν έχουμε καμιά ελπίδα σωτηρίας. Αν  όμως αντισταθούμε, υπάρχει ελπίδα να σωθούμε.

Αθηναίοι: Η ελπίδα την ώρα του κινδύνου είναι  παρηγοριά στον άρρωστο. Κι αν βλάψει αυτούς που έχουν άφθονα πολεμικά μέσα, τουλάχιστον δεν τους καταστρέφει εντελώς. Αλλά όσοι τα παίζουν όλα για όλα, όπως στα ζάρια, στηριγμένοι στην ελπίδα, όταν διαψευσθούν, βλέπουν ότι καταστράφηκαν και δεν τους έχει μείνει πια τίποτε. Εσείς λοιπόν που είστε αδύναμοι και βρίσκεστε σε τόσο κρίσιμη θέση, κοιτάξτε να μην το  πάθετε αυτό. Ούτε να μοιάσετε με εκείνους που ενώ μπορούν να σωθούν, όταν ζοριστούν και εξανεμιστεί και η τελευταία φανερή ελπίδα τους, το γυρίζουν στις αφανείς ελπίδες, στους χρησμούς και στις μαντείες και σε όλες αυτές τις ανοησίες που τους προσφέρουν αβέβαιη ελπίδα και τους καταστρέφουν.

 

Μήλιοι: «Ναι, το ξέρουμε, είναι δύσκολο να αγωνιζόμαστε συγχρόνως εναντίον σας και εναντίον της τύχης, εφόσον η τύχη δεν είναι ίση και για τους δυο μας. Αλλά με τη βοήθεια των θεών πιστεύουμε ότι δεν θα είμαστε πιο άτυχοι από σας, γιατί εμείς αγωνιζόμαστε για το δίκαιο εναντίον του αδίκου.  Κι αν είμαστε πιο αδύναμοι από σας, υπολογίστε και τη δύναμη των Σπαρτιατών που θα προστεθεί. Γιατί αυτοί θα έρθουν οπωσδήποτε σε βοήθειά μας, αν όχι γι άλλο λόγο, τουλάχιστον λόγω φυλετικής συγγένειας και από φιλότιμο, αφού είμαστε αποικία τους.  Επομένως το θάρρος που επιδεικνύουμε δεν είναι παράλογο.

Αθηναίοι: «Ούτε κι εμείς θα στερηθούμε την εύνοια των θεών. Δεν κάνουμε τίποτα που να είναι αντίθετο  προς την ευσέβεια απέναντι στο θείο ή αντίθετο στην ανθρώπινη επιθυμία στις ανθρώπινες σχέσεις. Σύμφωνα με την κρατούσα αντίληψη, στους θεούς και τους άνθρωπους  άρχουν αυτοί που είναι ανώτεροι.  Αυτό το φυσικό νόμο ακολουθούμε κι εμείς (πολιτικός Δαρβινισμός*). Δεν τον έχουμε θέσει εμείς ούτε και είμαστε οι πρώτοι που τον χρησιμοποιούμε. Υπήρχε, τον παραλάβαμε και μετά από μας θα υπάρχει αιώνια. Το ίδιο θα κάνατε κι εσείς στη θέση μας, το ίδιο θα κάνουν όλοι όσοι φτάσουν στο σημείο της δικής μας δύναμης. Άρα, όσον αφορά τους θεούς, δεν έχουμε κανένα λόγο να φοβόμαστε ότι θα είμαστε πιο άτυχοι από σας. Όσο για τους Σπαρτιάτες που πιστεύετε ότι θα σας βοηθήσουν, είστε πολύ αφελείς. Αυτοί φέρονται τίμια στις δικές τους υποθέσεις μέσα στη χώρα τους. Όταν όμως έχουν να κάνουν με τους άλλους, τότε  τίμιο  γι αυτούς είναι τα ευχάριστα και δίκαιο ότι τους συμφέρει. Άρα δεν σας ωφελεί η παράλογη ελπίδα  ότι θα σας βοηθήσουν».

Μήλιοι: Αυτός είναι ο λόγος που τους εμπιστευόμαστε, Ότι δηλαδή για το συμφέρον τους, εφόσον είμαστε αποικία τους, δεν θα θελήσουν να μας προδώσουν, γιατί έτσι θα φανούν αναξιόπιστοι στους φίλους τους, πράγμα που θα ωφελήσει τους εχθρούς τους».

Αθηναίοι: Μας είπατε ότι η ασφάλεια της πόλης σας θα είναι η πρώτη σας φροντίδα, αλλά παρατηρούμε ότι, σε αυτή τη μακρά συζήτηση, δεν έχετε πεί ούτε μια λέξη που να δίνει μια λογική προσδοκία λύτρωσης. Ο ισχυρότερος λόγος σας είναι οι αόριστες ελπίδες και η δύναμη που έχετε δεν συγκρίνεται με αυτή που έχει ήδη παραταχτεί εναντίον σας. Εκτός αν αφού αποσυρθούμε καταλήξετε, όπως ακόμη και τώρα μπορείτε, σε ενα σοφότερο συμπέρασμα. Γιατί σίγουρα δεν μπορείτε να ονειρεύεστε ότι θα στηριχτείτε σε αυτή την απατηλή αίσθηση τιμής που έχει γίνει η καταστροφή τόσων όταν είδαν μπροστά στα μάτια τους τον κίνδυνο και την ατίμωση. Πολλοί άνδρες μέσα από τη δική τους τρέλα έχουν υποστεί χειρότερη ατίμωση από όση η τύχη θα μπορούσε να τους φέρει. Εάν είστε σοφοί δεν θα διατρέξετε αυτό τον κίνδυνο. Θα πρέπει να δείτε ότι δεν είναι ντροπή να υποχωρήσετε σε μια μεγάλη πόλη, που σας προσκαλεί να γίνετε σύμμαχος με λογικούς όρους, διατηρώντας τη δική σας γη, και απλώς αποτίοντας φόρο τιμής. Και ότι δεν θα κερδίσετε σίγουρα τιμή αν, έχοντας να επιλέξετε ανάμεσα σε δύο εναλλακτικές, την ασφάλεια και τον πόλεμο, πεισματικά προτιμάτε το χειρότερο. Γιατί ο δρόμος της ασφάλειας είναι να διατηρούμε τα δικαιώματά μας απέναντι σε ίσους, να κάνουμε πολιτική με τους ανωτέρους, και να είμαστε μετριοπαθείς προς τους υφισταμένους. Ξανασκεφτείτε όταν θα έχουμε αποσυρθεί, και να πείτε στον εαυτό σας ξανά και ξανά ότι συζητάτε για την χώρα σας, η οποία μπορεί να σωθεί ή να καταστραφεί από μια μόνη απόφαση.

Οι Αθηναίοι έφυγαν απο την σύσκεψη. Οι Μήλειοι, μετά από διαβούλευση μεταξύ τους, αποφάσισαν να επιμείνουν στην άρνησή τους, και απάντησαν ως εξής:

 «Άνδρες Αθηναίοι, η απόφαση μας είναι αμετάβλητη. Δεν θα παραδώσουμε τη ελευθερία που η πόλη μας, θεμελίωσε πριν από 700 χρόνια, και εξακολουθεί να απολαμβάνει. Θα εμπιστευτούμε την καλή τύχη που, με την εύνοια των θεών, μέχρι τώρα μας έχει προστατεύσει, καθώς και την ανθρώπινη βοήθεια από τους Λακεδαιμονίους, και θα προσπαθήσουμε να σωθούμε.  Είμαστε έτοιμοι να γίνουμε φίλοι σας, και σας ζητάμε να φύγετε από τη χώρα μας, κάνοντας μια ειρήνη, που να μπορεί να φαίνεται ότι είναι προς το συμφέρον και των δύο μερών. "

Τέτοια ήταν η απάντηση των Μηλίων. Οι Αθηναίοι, απάντησαν ως εξής:

 "Λοιπόν, θα πρέπει να πούμε, αν κρίνουμε από την απόφαση που καταλήξατε, ότι είστε οι μόνοι που θεωρείτε τα μέλλοντα πιο βέβαια από αυτά που βρίσκονται μπροστά στα μάτια σας, και ότι όσο πιο πολύ στηρίζεστε στους Λακεδαιμονίους την τύχη, και την ελπίδα τόσο πληρέστερη θα είναι καταστροφή σας. "

 

Οι Αθηναίοι απεσταλμένοι επέστρεψαν στο στρατό. Οι στρατηγοί, όταν διαπίστωσαν ότι οι Μήλιοι δεν θα παραδοθούν, άρχισαν αμέσως τις εχθροπραξίες. Πολιόρκησαν την πόλη της Μήλου και στο τέλος την κατέκτησαν με προδοσία. Κανείς δεν ήλθε να βοηθήσει τους πολιορκημένους ούτε οι Σπαρτιάτες ο οποίοι ετήρησαν την Νικιείο ειρήνη. Κατόπιν αυτού, οι Αθηναίοι θανάτωσαν όλους όσους ήταν σε ηλικία στράτευσης, και έκαναν σκλάβους τις γυναίκες και τα παιδιά. Στη συνέχεια αποίκησαν το νησί, στέλνοντας 500 εποίκους.