ΜΑΖΙΚΗ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΕΚΛΟΓΕΣ

Ο ξεχωριστός κλάδος που μελετά τα κίνητρα και τις προθέσεις που δεν υπάγονται στη βούληση (το ασυνείδητο) στο επίπεδο των ευρύτερων ομάδων και της κοινωνίας ονομάζεται Κοινωνική Ανάλυση. Η Κοινωνική ανάλυση  συνδυάζει τις μεθοδολογίες και τις θεωρίες που προέρχονται από τη συστημική θεωρία, τη θεραπεία ομάδας και τη ψυχανάλυση και προσφέρει μια προοπτική στην κοινωνική ψυχοδυναμική που επιτρέπει την κατανόηση των ατομικών ψυχικών φαινομένων και αντιδράσεων ως κοινωνικά επαγόμενων. Όταν κυριαρχούν παθολογικές άμυνες κατά του άγχους στην κοινωνία, τα άτομα  συνειδητά ή ασυνείδητα ενεργοποιούν δικές τους παθολογικές πλευρές του εαυτού και έτσι ασυνείδητα συντονίζονται με την «κοινωνική διαταραχή».

 

Οι φόβοι

Οι διάφοροι επιμέρους φόβοι ανάγονται στον υπαρξιακό φόβο για το άγνωστο και το απρόβλεπτο, που θα φέρει το αναδυόμενο νέο παγκόσμιο περιβάλλον, που έχει πολλή αβεβαιότητα. Υπάρχει απαισιοδοξία για το μέλλον. Με την επέλαση της παγκοσμιοποίησης και των νέων συνθήκων της κοινωνίας της πληροφορικής,  οι κοινωνικές δομές και θεσμοί που διαμορφώθηκαν στη βιομηχανική εποχή γίνονται παρωχημένες. Οι εθνικοί πολιτικοί θεσμοί έχουν λιγότερη επιρροή στη τύχη της χώρας. Η οικονομική ζωή κινείται σε ασταθή περιβάλλοντα, σε εξαιρετικά ανταγωνιστικές εθνικές, διεθνείς και υπερεθνικές αγορές.

Ειδικά στην εποχή του ύστερου καπιταλισμού, όπου τα πάντα αποτιμώνται σε χρήμα, η μείωση των πόρων για το κοινωνικό κράτος και την  παιδεία απειλεί σοβαρά τις θεμελιώδεις αξίες  και υπονομεύει τις μελλοντικές προοπτικές πολλών οργανισμών και θεσμών. Οι πολίτες αντιδρούν με εχθρότητα ή με απόσυρση και κυνισμό. Εν ολίγοις, είμαστε σε κοινωνία υπό μετασχηματισμό που παράγει χαοτικές εμπειρίες που επιφέρουν την «αποσύνθεση».

Το παρανοϊκό κλίμα της εποχής εμπνέει διωκτικούς φόβους και άγχη.  Τέτοιοι φόβοι ξυπνούν τον αρχέγονο φόβο αφανισμού. Μια άμυνα σε τέτοιους φόβους  είναι η άρνηση της σκέψης, γιατί έτσι αποφεύγεται η πιθανότητα να  αναγνωριστεί μια δυσοίωνη και επίφοβη πραγματικότητα.

Η άρνηση της σκέψης

Οι Τρώες αρνούνται να ακούσουν την Κασσάνδρα που προβλέπει την καταστροφή τους

Οι κοινωνικο-διανοητικές διεργασίες στο υπερσύστημα ευνοούν την άρνηση σκέψης.  Το κοινό πνεύμα άρνησης της σκέψης, σαν άμυνα στα διωκτικά άγχη, συσπειρώνει τα άτομα σε συλλογικούς σχηματισμούς, οι οποίοι επιτελούν την λειτουργία να δίνουν νόημα στην ύπαρξη τους.  Αυτό το νόημα δεν είναι αποτέλεσμα συνειδητής επεξεργασίας, αλλά εκδηλώνεται με εκτόνωση και δίνει την αυταπάτη της επιβίωσης εν όψει της επικείμενης αποσύνθεσης της κοινωνίας.

Έτσι λοιπόν τα πλήθη συσπειρώνονται γύρω από:

• κηρύγματα που υπόσχονται μια ουτοπική επιστροφή σε μια εποχή αγνότητας, σε ένα χαμένο παράδεισο
• Μεσσιανικές ελπίδες
• Ένα ηγέτη που κηρύσσει τη μάχη (κατά της ανομίας, της εγκληματικότητας, της διαφθοράς, των προσφύγων, των ξένων κλπ). Το πέρασμα μιας εποχής, που δεν θα ξανάρθει, μας κάνει να την εξιδανικεύουμε, αλλά και να πενθήσουμε για ότι χάθηκε.  Η παράφορη τάση για αποφυγή του πένθους οδηγεί στην ενοχοποίηση του «εχθρού» ο οποίος θεωρείται υπεύθυνος για την απώλεια. Η ήττα του εχθρού είναι η διαρκής απόδειξη της ενοχής του και ο αφανισμός του εκλογικεύεται ως δίκαιη τιμωρία για το έγκλημά του.

·       Ένα ηγέτη που συστήνεται σαν παντογνώστης, που «ξέρει» την αιτία του κακού και υπόσχεται ότι θα οδηγήσει το πλήθος στη γη της επαγγελίας.  Η αλαζονεία της  παντογνωσίας, είναι άμυνα στην διαδικασία της μάθησης από την εμπειρία, είναι γνώση που δεν τεκμαίρεται από την πραγματικότητα και πάντα απαιτεί την επικύρωση από τους άλλους για να διατηρηθεί.

Επισημαίνεται ότι το ζητούμενο δεν είναι η αλήθεια αλλά η επιτυχής αποφυγή της σκέψης που οδηγεί στην αναγνώριση της αλήθειας. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι η πραγματικότητα ερμηνεύεται και θεωρείται ως ένα καταστροφικό χάος απόλυτης απροβλεψιμότητας, που απειλεί να διασπάσει τα ψυχικά όρια ανάμεσα σ’ αυτό που είναι κατανοητό και πεπερασμένο και στο άπειρο.  

Ο κυνισμός

Εχει ριζώσει το στερεότυπο ότι οι πολιτικοί είναι απατεώνες. Αυτή η παραδοσιακή πεποίθηση οφείλεται στην εμπειρία από τους αστούς πολιτικούς που κυβέρνησαν τον τόπο, αλλά η μομφή τώρα πέφτει επί δικαίων και αδίκων (κυρίως επί δικαίων). Ο κόσμος δεν πιστεύει ότι η δεξιά θα φέρει τίποτα καινούργιο.  Κατά βάθος όλοι περιμένουν ότι θα επαναληφθεί ο κύκλος δανεισμός-χρεοκοπία-μνημόνια. Η σοσιαλδημοκρατία έχει προδώσει επανειλημμένα τα κινήματα.  Η αριστερά, στο σύνολο της, δεν κατάφερε να πείσει ότι έχει ένα ρεαλιστικό όραμα για την κοινωνία του 21^ου αιώνα.  Η αίσθηση  της προδοσίας που συνοδεύει αυτή την πεποίθηση οδηγεί στον κυνισμό.  Ο κυνισμός οδηγεί:

·       Σε αδιαφορία για την πολιτική

·       Σε σαδιστική ψήφο

·       Σε ψήφο προς τα εγνωσμένης αξιοπιστίας πελατειακά δίκτυα.

Αβίωτη ζωή και καταστροφικότητα

Συνέπειες της οικονομικής πτωχοποίησης ήταν ως ένα βαθμό και η ψυχολογική και ηθική πτωχοποίηση.  Συνέβη αυτό σε ένα προϋπάρχον  έδαφος καταναλωτισμού, ιδιοτέλειας, ρηχότητας, κυνισμού και ναρκισσισμού.

Είναι αλήθεια ότι την εποχή της χρεωκοπίας καταστράφηκαν ζωές στην κυριολεξία. Αλλά εκτός αυτού η κρίση έφερε στο προσκήνιο την έννοια της αβίωτης ζωής, που είναι υπαρξιακή κατάσταση.  Αβίωτη ζωή, είναι η ματαίωση του αυθορμητισμού, της ανάπτυξης και της έκφρασης των αισθησιακών, συναισθηματικών και πνευματικών δυνατοτήτων του ανθρώπου. Η ζωή έχει ένα εσωτερικό δυναμισμό^. τείνει να αυξηθεί, να εκφραστεί, να βιωθεί.  Φαίνεται ότι αν αυτή η τάση ματαιωθεί η ενέργεια που κατευθύνεται προς τη ζωή υποβάλλεται σε μια διαδικασία αποσύνθεσης και η ενέργεια κατευθύνεται προς την καταστροφή.  Οι ατομικές και κοινωνικές συνθήκες που καταστέλλουν την ζωή παράγουν το πάθος για την καταστροφή που γεμίζει την δεξαμενή από την οποία τρέφονται οι ιδιαίτερα εχθρικές τάσεις, είτε ενάντια σε άλλους ή ενάντια στον εαυτό. Στην ελληνική πραγματικότητα σήμερα το βλέπουμε στην αδυναμία να αυτονομηθεί ένας νέος ενήλικος εξ αιτίας της ανεργίας ή των εξευτελιστικών μισθών, που είναι αναγκασμένος να μένει στο πατρικό σπίτι, και να ματαιώνεται η προοπτική να κάνει δικό του σπιτικό και καριέρα, στην αδυναμία του νέου επιστήμονα να βρει δουλειά, σύμφωνα με τις σπουδές του και την αξία του.

Η αβίωτη ζωή παράγει  φθόνο, απληστία, οργή, αντιπαλότητα, τάση για εκδίκηση, ανάγκη για εξουσία και επικράτηση.

Η καταστροφικότητα ενισχύεται από δύο ακόμη παράγοντες. Αφ’ ενός την ταπείνωση που πλήττει τον ναρκισσισμό και αφ’ ετέρου την αποϊδανικοποίηση της αριστεράς που για πρώτη φορά ανέλαβε να βγάλει την χώρα από το αδιέξοδο.